Ücretlerde Kara İştirak Sistemi Nedir?

Kara iştirak  sistemi, ücretler ilave olarak işverenin işçilere net kardan bir bölümünü dağıtmasıdır. İşverenin anlayışına bağlı bulunan bir sistem olarak gerçekte üretimin  teşviki ve işyerinde sosyal barışın temini amacını gütmektedir. Değişken ücret sistemi ülkemizde değişik kavramlarla ifade etmektedir. Değişken ücret kavramına “müteharrik ücret”, “oynak merdiven sistemi”, “eşel mobil sitemi” de denilebilmektedir. Değişken ücret uygulaması, ücretlerin bir iktisadi göstergeye bağlanması ve bu gösterge değiştikçe, ücretlerinde önceden belirlenmiş esaslar dahilinde sistematik bir şekilde ona intibak ettirilmesi görüşüne dayanır. Ücretlerin iktisadi bir göstergeye bağlanması toplu sözleşmeler yoluyla yapıldığı gibi, esnek bir ücret skalası gibi otomatik bir artış sağlanmasını teminen bir kamu otoritesi tarafından da yapılabilir. Özellikle enflasyon hızlandıkça toplu sözleşme dışında gelirlerin fiyatlara göre ayarlanması prensibi yaygınlaşmaktadır. Nitekim birçok ülkede hükümetler hızlı fiyat artış devrelerinde dar ve sabit gelirlileri korumak için bu yola başvurmuşlardır.

A.B.D.’ nde1970 lerden sonra Amerikan Kongresi, 87-793 sayılı kanunla memurların emekli maaşlarını fiyat endekslerine bağlamıştır. Bilahere bu uygulama, tasarruf mevduatına, sosyal güvenlik ivazlarına, tahvillere vs. uygulanmaya başlanmıştır.

Ülkemizde halen yılda iki kez olağan maaş artışıyla birlikte 2001 yılı Bütçe Kanuna koyulan hükümle (45.madde) maaş artışları enflasyon oranına endekslenmiş, gerçekleşen enflasyonun öngörülen enflasyon oranından yüksek çıkması halinde farkı maaşlara yansıtılmaktadır.

Ücret artışalarının hayat pahalılığına bağlanmasını öngören değişken ücret sistemi iki şekilde uygulanmaktadır:  Sistemin katı uygulaması; hayat pahalılığına bağlı olarak ücretlerin otomatikmen değişmesini öngörür. Daha yumuşak şeklinde ise, hayat pahalılığı belirli bir seviyeye ulaştıktan sonra ücretlerin değişmesi esasına dayanır.