MALİ ŞEFFAFLIK VE HESAP VEREBİLİRLİĞİN ÖNEMİ
MALİ ŞEFFAFLIK VE HESAP VEREBİLİRLİĞİN ÖNEMİSon zamanlarda yukarıdan aşağıya doğru herkesin konuştuğu tartıştığı şeffaflıkve hesap verebilirlik adeta bir slogan halini almıştır ancak ne yazık ki bu konu ile ilgiliadımlar atılmasında kimse istekli davranmıyor.Peki hesap verebilirlik derken ne kastediliyor? Kısaca ona değinelim.Hükümetlerin, kamu kuruluşlarının ve sivil toplum örgütlerinin sosyo-ekonomikkonularda aldıkları kararlar ile işletmelerin mali durumlarına ilişkin zamanındaverilen nitelikli, anlaşılır ve güvenilir bilgilere kişiler tarafından ulaşılmasına özetleşeffaflık, bu şeffaf bilgilerin yayınlanmasına da hesap verebilirlik denir.Hükümetler ile her statüdeki kurumların şeffaflık sağlaması, işletmelerin vediğer ekonomik aktörlerin plan, program yapmalarında ve karar verme konularındabüyük önem taşımaktadır.Siyasi ve idari şeffaflık, hükümetlerin izledikleri politikalar, düzenlenen kurallarve yapılan uygulamalar hakkında halkın denetlemeler yapması için olanaklar sağlamaksuretiyle hesap verebilirliğin gerçekleştirilmesi, dolayısıyla da suiistimallerin veyolsuzlukların azalmasına katkı sağlar. Ayrıca, ekonomik şeffaflık kaynak dağılımınınadaletli gerçekleştirilmesine, ekonomik potansiyelin daha rasyonel kullanılmasınave ülkenin ekonomik gelişmesine de büyük katkılar yapar. Şeffaflık adı altındahalka verilen karmaşık, çelişkili ve dar kapsamlı bilgiler ülkelerin sosyo-ekonomikfaaliyetlerinde her zaman çeşitli sorunlar yaratır.Şeffaflık ve hesap verebilirlik konusundaki gereksinimlerin günümüzde büyükölçüde artmasının nedenlerinin başında globalleşme ve demokrasi ile hakların hergeçen gün büyük önem kazanması gerçeği gelir. Bu konuda yapılan tartışmalargelişen demokrasi anlayışıyla da çok yakından ilgili olup halkın yönetim sürecineetkin şekilde katılması amaçlanmaktadır.Bu konuda halkın katılımının sağlanabilirliği veya etkin olması kendilerinesunulan bilgilerle sınırlı olduğundan etkinliğin sağlanması için şeffaflığın yukarıdabelirtmiş olduğum özelliklere sahip olması gerekir. Diğer bir anlatımla, zamanındaverilmeyen, eksik ve anlaşılır özellikte bilgiler içermeyen veya güvenirliği tamolmayan bilgiler hiçbir amaca hizmet etmez. Bu nedenle de siyasi sorumluluk siyasidenetim ve yükümlülükler her zaman eksik kalmaya ve amaca hizmet etmemeyemahkûmdur.Etkin bir yönetimin esasını teşkil eden şeffaflık, sosyo-ekonomik hedeflereulaşılmasında önemli bir husus olup özellikle mali piyasaların güvenli ve sorunsuzçalışmasını sağlarken, yerli ve yabancı yatırımcıların da artmasına büyük katkı yapar.Öte yandan, şeffaflık aynı zamanda hesap verebilirliği de beraberinde getirdiği için,hükümetlerin ve diğer kuramların gerek siyasi gerekse yönetim makamlarında görevlikişilerin gösterdikleri performanstan dolayı sorumlulukları ve hesap verebilirliklerihakkında da birer gösterge oluşturmaktadır.Devletin ekonomik şeffaflığının sağlanması bakımından ulusal bütçehükümetlerin en önemli politika belgesi olup bu belge hükümetlerin siyasi,ekonomik ve sosyal amaçlarını uyumlaştırır ve uygulanmasını sağlar. Bu nedenle,bütçe şeffaflığının sağlanması büyük önem taşımaktadır. Tüm mali bilgi ve verilerinzamanında ve sistematik bir şekilde açıklanması gereklidir. Tüm bilgi ve verilerinaçıklanmasının amacı sadece bütçe gelir ve giderleri hakkında özel bilgiler vermekdeğil, aynı zamanda devletin sahip olduğu sabit kıymetler, alacaklar, taahhütler(kefalet senetleri) ve borç stokları hakkında da güncelleştirilmiş bilgiler vermekolmalıdır.Bütçe şeffaflığı altında ele alınması gereken diğer bir husus ise kamu mâliyesininayrılmaz bir parçası olan ihale ve sözleşme sistemleri mevzuatıdır. AB normlarınauygun bir Devlet İhale Yasasının henüz KKTC hukukunda bulunmaması bir eksikliktir.Böyle, önemli bir konu hakkında hâlâ bir yasanın olmayışı bunun yerine yıllardan beridevletin ve kamu kurum ile kuruluşlarının bu konuyu istismara açık kurallar içerentüzük mevzuatı ile yürütmeye devam etmeleri de üzerinde durulması gereken çokönemli bir konudur. İhale sistemini düzenleyen kurallar, rekabet ilkelerini gözetmelive ihale süresinde şeffaflığa gerekli önem verilmelidir. Bu sistemin oluşumu ise ancakAB normları paralelinde düzenlenecek bir yasa ile mümkündür.Özetle şeffaflığın temeli, ilgili olan herkesin ihtiyaç duyduğu bilgilere en süratlive güvenilir bir şekilde ulaşımının sağlanmasıdır. Bu nedenle aşağıdaki hususların veözelliklerin yerine getirilmesi gereklidir.Bilgi, herkesin kolayca ulaşmasına açık olmalı ve bu husus düzenlenecekkurallarla saptanmalıdır. Çağımızda bilginin yayılması için en çok kullanılan araçlaryazılı, görsel ve işitsel iletişim araçlarıdır.Bilgiler ihtiyaç paralelinde olmalıdır. Örneğin, finansal kuruluşlar verdiklerikredilerin geri döneceği hakkında, riskler alan yatırımcılar ve halk günün ekonomikkoşulları ve izlenen politikalar hakkında bilgi sahibi olmayı isterler. Bu örnekleri herfaaliyet sahası için geliştirmek mümkündür.Bilginin özelliği, tam, doğru, tutarlı açık ve basit şekilde anlaşılır olmalıdır.Bu özelliklerin sağlanması amacıyla uluslararası standartlara uyulması hususundagerekli önemgösterilmeli ve bu standartların uygulanıp uygulanmadığı ilgili bağımsız
denetim kuruluşlarının raporlarıyla desteklenmelidir. Bilginin niteliğinin, içeriğininve güvenirliğinin sağlanması aynı zamanda bütünselliğin sağlanması ile mümkünolduğu gerçeği dikkate alınmalıdır.Bilgilerin sunumu mukayese yapmaya uygun olacak şekilde düzenlenmeli vemeydana gelen değişiklikler zaman dilimlerine uyumlu bilgiler taşımalıdır. Yanlış,eksik veya fiktif bilgilendirmeye olanak vermemek için ilgili konuda kamu yararınayönelik gözetim görevi üstlenecek kurumlar, (publicoversight board) oluşturulmalıdır.Bilgiler kamuoyuna sunulurken, karmaşık ve anlaşılması zor yöntemler ileifadeler yerine basit ve teknik açıdan konuyu bilmeyen kişiler tarafından dahi kolaycaanlaşılacak yöntemlerin kullanılmasına özen gösterilmelidir.Yayınlanacak bilgilerin etkin bir şekilde kullanılabilmesi ve yararlı olabilmesiiçin yukarıda belirtilen özelliklere ilaveten ilgili bilgilerin dönemsel olarak ve süresindeyayınlanması gerekir. Aksi takdirde güncelliğini kaybetmiş olan bilgilerin herhangi biryararı olamayacağı için bu tür uygulama sırf “ben şeffaflık ilkesine uyarım” imajınıyaratmaktan öte bir aldatmaca olur.Şeffaflık ve hesap verebilirlik hususunda konulara göre gerek IMF, gerekseOECD ve Uluslararası Muhasebeciler Federasyonu (IFAC) tarafından finansal ve malikonularda standartlar yayımlanmış olup birçok demokratik ülkeler bu konuya ilişkinstandartları kendi ülkelerinde yasallaştırmışlardır. Para ve finans politikalarındaşeffaflığın sağlanması hususundaki uygulama ilkeleri, merkez bankaları ve finansalkuruluşlarının raporlanması sureti ile kamuoyunun erişimine sunulması hesapverebilirliğin ve dürüstlüğün açık bir göstergesidir.Öte yandan, özel sektörün şeffaflığının sağlanamamasının yarattığı olumsuzsonuçların giderilmesi amacıyla ilgili uluslararası kuruluşlar harekete geçmiştir. Baştahalka açık limited şirket statüsündeki işletmeler ile belli bir ekonomik potansiyelinüzerinde faaliyet gösteren özel limited şirket veya benzeri statüdeki işletmelerinmali tabloları ile finansal durumlarına ilişkin tam, doğru ve zamanında bilgilendirmeyapmaları artık kaçınılmaz olmuştur. Aksi takdirde bu durum akılcı olmayan yatırımkararlarının verilmesine, piyasada istikrarsızlığa ve birçok ekonomik olumsuzluklarınoluşmasına neden olacaktır. Ayrıca, beklenmeyen veya spekülatif haberler yanlışalgılamalara veya kasıtlı olumsuzluklara da neden olmaktadır.Şeffaflık konusunda borç ve finans kuruluşlarına ilişkin yapılan yasaldüzenlemelere ek olarak halka açık şirketler ile belli bir ekonomik potansiyele sahipişletmeler, mali ve ekonomik kararlar alma durumundaki kişi veya işletmelere malitabloları ile diğer veriler hakkında şeffaflık amaçları bakımından düzenli bilgi akışısağlama zorunluluğu getirilmelidir. Bu konuda yapılacak bilgilendirmelerin anlamlı,anlaşılabilir ve amaca hizmet etmesi için aşağıdaki asgari özellikleri taşımasına özengösterilmelidir.
Mali tablolar uluslararası muhasebe ve denetim standartlarına göre veperiyodik olarak zamanında yayınlanmalıdır,Mali tablolar, bilanço ve bilanço dışı işlem ile yükümlülükleri ihtiva etmelidir,Mali tablolara ilişkin muhasebe politikaları ile yöntemlerinin tutarlı olarakuygulanmasına gerekli özen gösterilmeli ve bu konuda bilgiler verilmelidir,İşletmeler etkin iç kontrol sistemleri oluşturmalı ve mali tablolar bağımsızdenetçiler tarafından denetlenerek raporlandırılmalıdır.Sonuç olarak, şeffaflığın ve hesap verebilirliğin sağlanamaması durumlarındaamaçlanan hiç bir hedefe ulaşılması mümkün değildir. Ayrıca, hükümet edenlerinve diğer yöneticilerin yeterli bilgilere sahip olmaması, onların ekonomide yaşananolumsuzluklara zamanında ve gerektiği gibi müdahale etmelerine veya önlemleralmalarına engel olmaktadır.Şeffaflığın artırılmasına yönelik çalışmalar tüm hükümetlerin kalkınmaprogramlarının yaygın haline gelmiş birer vazgeçilmez parçasıdır.Kaynak: sayıştay dergisi