Çekin Karşılıksız Çıkması Halinde Yapılması Gereken Muhasebe Kaydı
ÇEKLE YAPILAN VERGİ TAHSİLATLARINDA
ÇEKİN KARIŞILIKSIZ ÇIKMASI DURUMUNUN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ
I-GİRİŞ
Bütçe gelirlerinin önemli bir bölümü bilindiği üzere Vergi Dairesi Müdürlüklerince tahsil edilmektedir.
Vergi dairlerince çok çeşitli gelir türleri tahsil edilmektedir.
Bu tahsilatlar, nakdi parayla yapılabileceği gibi, çekle de yapılabilmektedir.
Her ne kadar çekle yapılan tahsilatlar, nakdi parayla yapılmış gibi değerlendirilse de, mükelleflerce verilen çeklerin karşılıksız çıkma ihtimali mevcuttur.
Bu çalışmada çekle yapılan vergi tahsilatına ilişkin muhasebe kayıtları üzerinde durulacaktır.
II-VERGİ DAİRELERİNCE ÇEKLE TAHSİLAT YAPILMASI (ALINAN ÇEKLER HESABI)
A-Hesabın niteliği
Alınan çekler hesabı, muhasebe birimlerinin yapacakları her türlü tahsilat karşılığında muhasebe birimine hitaben düzenlenmiş banka ve katılım bankalarının çekleri ile muhasebe yetkilisi mutemetleri tarafından muhasebe birimine teslim edilen aynı nitelikteki çeklerin izlenmesi için kullanılır.
B-Hesaba ilişkin işlemler
(1) Muhasebe birimlerinin ve muhasebe yetkilisi mutemetlerinin yapacakları her türlü tahsilat karşılığında, muhasebe birimine hitaben düzenlenmiş banka ve katılım bankalarının çekleri kabul edilir. Alınan çek, sol alt köşesinden sağ üst köşesine çizilen iki kalın paralel çizgi arasına muhasebe biriminin hesabının bulunduğu bankanın adı yazılarak, çizgili çek haline getirilir. Bloke edilen çekler hariç olmak üzere, çeklerin muhasebe birimine verildiği ya da bundan en çok bir gün önceki tarihte düzenlenmiş olması gerekir.
(2) Gümrük işlemlerinden dolayı alınan çeklerin karşılığının bloke edildiğinin muhatap banka tarafından onaylanmış olması gerekir. Muhatap banka başka yerde ise bloke işlemi muhasebe biriminin bulunduğu yerdeki şubesince de yapılabilir. Devlet sermayesiyle kurulmuş veya sermayesinde Devletin iştiraki bulunan idare ve kurumlar ile genel yönetim kapsamındaki idarelerin verecekleri çeklerde bloke onayı aranmaz. Hesap sahiplerinin nam ve hesabına bizzat ilgili banka ya da katılım bankası tarafından düzenlenerek, muhasebe birimlerine verilmiş olan çekler de blokeli çekler gibi kabul edilir. Bankalarca bastırılacak çeklerin arkasında; matbu olarak bloke şerhine yer verilmiş ve bu şerhlerin şube yetkililerince imzalanmış olması durumunda söz konusu çekler de muhasebe birimlerince blokeli çek olarak kabul edilir. Bloke şerhinde gösterilen tutarın üzerinde keşide edilen çekler kabul edilmez.
(3) Bu şekilde alınan çekler karşılığında alındı verilir ve alındının üzerine “Çekle tahsil edilmiştir” kaşesi basılır. Muhasebe birimlerine veya muhasebe yetkilisi mutemetlerine verilen çekler düzenlenecek teslimat müzekkeresi ile tahsil için bankaya gönderilir. Tahsil için bankaya gönderilen çekler, bu hesabın yardımcı hesaplarına kaydedilerek izlenir.
(4) Karşılıksız çıkan çeklerle ilgili olarak gerekli hesap düzeltmeleri yapılmakla birlikte, ilgililer hakkında 19/3/1985 tarihli ve 3167 sayılı Çekle Ödemelerin Düzenlenmesi ve Çek Hamillerinin Korunması Hakkında Kanun hükümlerine göre işlem yapılması sağlanır.
(5) Çekle yapılacak tahsilatla ilgili gerekli diğer düzenlemeleri yapmaya Maliye Bakanlığı yetkilidir.
III-VERGİ GELİRLERİNİN TAHSİLATINA İLİŞKİN MUHASEBE KAYITLARI
A-12 Faaliyet alacakları
Faaliyet alacakları hesap grubu; kamu idarelerince gelir olarak tahakkuk ettirilen ve faaliyet dönemi içinde tahsili öngörülen her türlü vergi gelirleri, teşebbüs ve mülkiyet gelirleri, alınan bağış ve yardımlar, diğer gelirler ile sermaye gelirlerinden kaynaklanan alacakların ve verilen depozito ve teminatların izlenmesi için kullanılır.
Faaliyet alacakları, niteliklerine göre bu grup içinde açılacak aşağıdaki hesaplardan oluşur:
120 Gelirlerden Alacaklar Hesabı
121 Gelirlerden Takipli Alacaklar Hesabı
122 Gelirlerden Tecilli ve Tehirli Alacaklar Hesabı
126 Verilen Depozito ve Teminatlar Hesabı
127 Diğer Faaliyet Alacakları Hesabı
B-120 Gelirlerden Alacaklar Hesabı
1) Hesabın niteliği
Gelirlerden alacaklar hesabı; mevzuatı gereğince gelir olarak tahakkuk ettirilen vergi gelirleri, teşebbüs ve mülkiyet gelirleri, alınan bağış ve yardımlar ile diğer gelirler, duran varlıklar ana hesap grubu içindeki gelirlerden alacaklar hesabında kayıtlı tutarlardan dönem sonunda vadesi bir yılın altına inenler ile bunlardan yapılan tahsilat veya terkinlerin izlenmesi için kullanılır.
2) Hesaba ilişkin işlemler
Gelirlerden alacaklar hesabına ilişkin tahakkuk işlemleri aşağıda açıklandığı şekilde yapılır:
a) İlgili servislerce tahakkuk bordroları ile ya da tahakkuk fişleri ile muhasebe servisine bildirilen gelirlerden alacak tutarları, düzenlenecek muhasebe işlem fişiyle ilgili hesaplara alınarak tahakkuk kayıtları yapılır.
b) Gelirlerden alacaklara ait tahakkuklar aynı gün sonuna kadar muhasebe servisine bildirilir.
c) Faaliyet dönemi içinde tahsili gereken tutarlar bu hesaba, içinde bulunulan dönemi takip eden dönemlerde tahsili gereken tutarlar ise duran varlıklar ana hesap grubunda yer alan gelirlerden alacaklar hesabına kaydedilerek izlenir.
ç) Duran varlıklar ana hesap grubunda yer alan gelirlerden alacaklar hesabında kayıtlı tutarlardan, dönem sonlarında vadesi bir yılın altına inenler bu hesaba aktarılır.
d) Nitelikleri itibarıyla tahakkuku tahsiline bağlı bütçe geliri olarak yapılan tahsilatlar, bu hesapla ilişkilendirilmez.
(2) Gelirlerden alacaklar hesabında kayıtlı alacakların terkinine ilişkin düzeltme fişleri muhasebe servisine gönderildiğinde, her bir düzeltme fişine veya düzeltme fişlerinin ekli olduğu günlük icmal listesine göre düzenlenecek muhasebe işlem fişiyle giderler hesabına kaydedilerek terkin edilen tutarlar kayıtlardan çıkarılır.
Örnek 1 – X Vergi Dairesi Müdürlüğü tahakkuk servisince, mükellef A adına 2.500.-TL Gelir Vergisi tahakkuk ettirilmiştir.
___________________ ___________________
120 GELİRLERDEN ALACAKLAR HESABI 2.500,-
600 GELİRLER HESABI 2.500,-
___________________ ____________________
Örnek 2-Mükellef (X) adına 5.000.-TL vergi tahakkuk ettirilmiş mükellef bu borcuna karşılık 2.000.-TL çek vermiştir. Daha sonra bu çekin karşılığı olmadığı gerekçesi ile muhasebe biriminin hesabının bulunduğu Banka tarafından çek iade edilmiştir.
a) Tahakkuk kaydı,
___________________ ______________________
120 GELİRLER 5.000,-
600 GELİRLERDEN ALACAKLAR 5.000,-
___________________ ______________________
b) Çekle Tahsil Kaydı
___________________ _______________________
101 ALINAN ÇEKLER
(Muhasebe Birimindeki Çekler) 2.000,-
120 GELİRLER 2.000.-
___________________ _______________________
805 GELİR YANSITMA 2.000,-
800 BÜTÇE GELİRİ 2.000,-
____________________ ______________________
c) Çekin Tahsilat İçin Bankaya Gönderilmesi
____________________ ______________________
101 ALINAN ÇEKLER
(Tahsildeki Çekler) 2.000,-
101 ALINAN ÇEKLER
(Muhasebe Birimindeki Çekler) 2.000,-
___________________ ________________________
d) Çekin Karşılıksız Çıkmasının Yılı İçinde Anlaşılması
___________________ _______________________
120 GELİRLERDEN ALACAKLAR 2.000,-
101 ALINAN ÇEKLER
(Tahsildeki Çekler) 2.000.-
___________________ ________________________
800 BÜTÇE GELİRLERİ HS 2.000,-
805 GELİR YANSITMA HS 2.000.-
___________________ _________________________
e) Çekin Karşılıksız Çıkmasının Yılı Geçtikten Sonra Anlaşılması
120 GELİRLERDEN ALACAKLAR 2.000,-
101 ALINAN ÇEKLER
(Tahsildeki Çekler) 2.000.-
___________________ ________________________
810 BÜTÇE GELİRLERİNDEN
RET VE İADELER 2.000,-
805 GELİR YANSITMA HS 2.000.-
___________________ _________________________
IV-DEĞERLENDİRME VE SONUÇ
Vergi alacaklarına karşılık, çekle tahsilat yapılmasına, mali mevzuatımız izin vermektedir. Fakat kabul edilecek çeklerin bir takım özelliklere sahip olması gerekir.
Çekler, tahsil dairesince nakit para gibi işlem görmekte, muhasebe kayıtları da buna göre yapılmaktadır.
Farklı olan durum ise, çekin karşılıksız çıkma durumudur.
Çekin karşılıksız çıktığının cari bütçe yılı içinde anlaşılması halinde, bütçeleştirilme kaydı ters yapılarak bütçeye yapılan gelir kaydı düzeltilecektir.
Fakat çekin karşılıksız çıkmasının bütçe yılı geçtikten sonra anlaşılması halinde ise, artık bütçeden çıkış kaydı, 800 Bütçe Gelirleri Hesabından değil, 810 Bütçe Gelirlerinden Ret ve İadeler Hesabı kullanılarak yapılmalıdır.
Yukarıda bahsedilen bu işlemlerle beraber, çekin karşılıksız çıkmasıyla ilgili olarak, alacağın 120 Gelirlerden Alacaklar hesabından çıkarılıp, 121 Gelirden Takipli Alacaklar hesabına alınması gerekir.
Kaynak:Ömer Köse
Maliye Bakanlığı
Muhasebat Başkontrolörü