Özel İnşaat İşlerinde Çalışan İşçilerin Vergilendirilmesi
ÖZEL İNŞAAT İŞLERİNDE ÇALIŞAN İŞÇİLERİN VERGİLENDİRİLMESİ
I- ÖZEL İNŞAAT İŞİ
Özel inşaat, kişilerin oturmak veya satmak amacıyla kendi nam ve hesaplarına bina inşa etmelerini ifade etmektedir.
Kendi nam ve hesabına inşaat işi yapanları, inşaat taahhüt işi yapan işletmelerden ayıran en önemli özellik, yapıları başkası adına (taahhüt) değil, kendi nam ve hesaplarına yapmalarıdır.
Bu şekilde yapılan binaların satılması sonucu elde edilen kazaç ticari kazanç esasına göre, satış aşamasında vergilendirilir.
Söz konusu yapılan binanın vergiye konu olabilmesi için binanın satışının yapılması gerekir.
Başkası adına inşat yapılması durumu ile kendi nam ve hesabına inşaat yapılması durumu nitelik olarak farklı uygulamalardır.
Özel inşaat işlerini de kendi içinde ikiye ayırmak mümkündür. Bunlardan birisi satmak amacıyla kendi nam hesabına inşaat yapılması, ikincisi ise; daire, kat veya dükkan halinde satma amacı olmaksızın yapılan özel inşaatlardır.
II-SATMA AMACIYLA KENDİ NAM VE HESABINA YAPILAN ÖZEL İNŞAATŞARDA ÇALIŞAN İŞÇİLERİN VERGİLENDİRİLMESİ:
Kendi nam ve hesabına bina inşa ederek daire, kat veya dükkan halinde satan kişi veya işletme, satma amacıyla kendiliğinden inşaata teşebbüs eder.
Taahhüt suretiyle yapılan inşaatta ise, inşaat bir iş sahibi hesabına yapılır.
Kendi namına ve satmak amacıyla yapılan inşaatların Gelir Vergisi Kanunu 42’ inci maddeyle ilgisi bulunmamaktadır. Dolayısıyla stopaj uygulaması söz konusu değildir.
Bu şekilde yapılan inşaatlarda, ilgili inşaat birimlerinin her birinin satış bedeli, verginin konusunu oluşturacak ve elde edilecek kazançtan vergi kesintisi yapılması gerekecektir.
Kendi namına satmak amacıyla inşaat yapanların inşaatlarında çalışan işçilere yapılan ödemelerden, iş veren sorumlu sıfatıyla vergi kesintisi yapması ve muhtasar beyanname ile ödemenin yapıldığı tarihi takip eden ayın 20.günü akşamına kadar ilgili vergi dairesine yatırmaya zorunludurlar.
Yine bu işçilere yapılan ödemelerden, sigorta prim bildirgesi düzenlenip, ilgili sigorta müdürlüğüne bildirilmeli ve primleri yatırmaya mecburdur.
III-SATMA AMACI OLMADAN KENDİ NAM VE HESABINA YAPILAN ÖZEL İNŞAATLARDA ÇALIŞAN İŞÇİLERİN VERGİLENDİRİLMESİ:
Kişiler ticari kazanç elde etmek amacıyla kendi nam ve hesaplarıyla, ticari işletmeleri kapsamında inşaat yapıp satabilecekleri gibi, ticari bir kaygı gütmeden, arsalarını değerlendirmek amacıyla kendi imkânlarıyla inşaat yapabilirler.
Kişilerin ticari kaygı gütmeden, satma amacı olmadan kendi nam ve hesaplarına yapılan özel inşaatlar nitelik olarak yukarıda belirtilen inşaatlardan farklıdır.
Özel inşaat işi inşa edilen apartmanların daire, kat veya dükkan halinde satılma amacı güdülmeksizin, başka bir deyişle kendi ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla yapılmasını ifade etmektedir.
Bu tür inşaatlarda yapılan inşaat faaliyeti süreklilik arz etmemektedir. Alım satıma konu olmamaktadır.
Bu uygulamaya göre, özel inşaat sahibinin, bu inşaatından dolayı vergi mükellefi olmasına gerek yoktur. Aynı şekilde, inşaatta çalıştırdığı işçilere yaptığı ücret ödemelerinden de vergi kesintisi yapmasına ve muhtasar beyanname vermesine gerek yoktur.
Bu uygulamada özel inşaat işleri ticari bir faaliyet çerçevesinde yapılmayan ve tamamen kişisel ihtiyaca cevap verecek nitelikteki inşaatlardır. Bu tür inşaatlarda çalıştırılan işçiler diğer inşaat işçilerinden farklı bir şekilde vergilendirilmektedir.
Özel inşaat işletmeleri, kanunlara uygun bir şekilde kendi nam ve hesaplarına mesken veya işyeri olarak kullanıma mahsus yapılar inşa eden ve bunları ticari bir organizasyonla satan işletmelerdir.
Esas itibariyle bu işletmelerin, inşaat taahhüt işletmelerinden ayıran en önemli özellik, yapıları kendi nam ve hesaplarına yapmaları ve kazanç gayesi gütmemeleridir.
Satma amacı gütmeden bina inşa edenlerin yanlarında çalışanlar için gelir vergisi stopajı yapılmamaktadır.
Bu şekilde çalışan işçilerin ücretleri, götürü şekilde vergilendirilmektedir.
A-GÖTÜRÜ OLARAK VERGİLENİRİLECEK OLAN ÜCRETE İLİŞKİN VERGİNİN TARHI
1- Vergi Karnesi Alma Zorunluluğu
Özel inşaat işinde çalışan işçilerin elde ettikleri ücretler GVK’ nun 64. Maddesinin 3. Bendinde ” Diğer Ücretler ” başlığı altında düzenlenmiştir. Ücretleri bu şekilde belirlenen hizmet erbabı vergisini ödeyebilmek için vergi karnesi almak durumundadır.
Mükellef olan işçiler vergi karnelerinin kendileri tarafından yazılması gereken kısımlarını doldurduktan sonra, vergi bakımından durumlarını kayıt, tescil ve karneye işaret ettirmek üzere, bunları bağlı oldukları vergi dairesine ibraz ederler.
Mükelleflerin doldurdukları karneyi vergi dairesine ibraz etmeleri veya durumlarında ortaya çıkan bir değişikliği karneye işaret ettirmeleri süresi, işe başladıkları veya değişikliğin gerçekleştiği tarihten başlayarak bir ay olarak düzenlenmiştir. ( VUK Md. 248 )
2- Verginin Tarh Yeri
GVK’ nun 106 Maddesi gereği diğer ücretler adı altında sayılan özel inşaat sahiplerinin ücretle çalıştırdığı inşaat işçilerinin ödeyecekleri vergilerin tarh yeri, bu ücret sahiplerinin ikametgahlarının bulunduğu yerin vergi dairesidir. Ancak ikametgahın bulunduğu vergi dairesi tarafından herhangi bir tarhiyat yapılmamış olması halinde tarhiyat faaliyetlerini icra ettikleri yerin vergi dairesi tarafından yapılacaktır. Tarhiyat yapıldıktan sonra takdir edilen matrah üzerinden vergi karneye işletilmek suretiyle tarhiyat gerçekleştirilmiş olmaktadır.
3- Verginin Hesaplanması
Özel inşaat işinde çalışan işçilerin safi ücretleri GVK’ nun 64. Maddesinde açıkça belirlenmiştir. Buna göre; adı geçen hizmet erbabının safi ücretleri; takvim yılı başında geçerli olan ve sanayi kesiminde çalışan 16 yasından büyük işçiler için uygulanan asgari ücretin, yıllık brüt tutarının %25′ i olarak belirlenmiştir. Bu düzenlemeden özel inşaat sahiplerinin ücretle çalıştırdığı inşaat işçilerinin ödeyecekleri verginin götürü olarak tesbit edildiği açıkça anlaşılmaktadır. Bu durumda ödenecek vergi açısından esas alınacak vergi matrahı bu şekilde tesbit edilen ücret tutarı olacaktır. O halde 2007 yılı açısından ödenecek vergi aşağıdaki gibi hesaplanacaktır.
Takvim yılı başından belirlenen asgari ücret tutarı = 608,4.-YTL
Asgari Ücretin Yıllık Brüt Tutarı= 608,4 x 12 =7.300,8.-YTL
Brüt Tutarın %25′ i= 7300,8 x %25 = 1825,2-YTL
Ödenecek Gelir Vergisi Oranı = %15
Ödenecek Vergi = 1825,2 x %15 = 273,78 YTL olacaktır.
B- VERGİNİN ÖDENMESİ
Özel inşaat işinde çalışan işçilerin ödeyecekleri verginin karneye işletilmek suretiyle tarh edildikten sonra ilk taksiti malı yılın ikinci ayında, diğer taksiti de sekizinci ayında olmak üzere iki taksit halinde yatırılması gerekmektedir.
C- İŞVERENİN SORUMLULUĞU
Özel inşaat işlerinde çalıştırılmak suretiyle istihdam edilen işçilerin karne almamaları yada karne almalarına rağmen ödemeleri gereken vergiyi ödememeleri halinde işverenin sorumluluğunun ne olacaktır.
Özel inşaat sahipleri, yanlarında çalışanların vergi mükellefiyetlerini yerine getirmede herhangi bir sorumlulukları yoktur. Vergi Usul Kanununda belirtilen sorumluluk müessesesi bu tip inşaatlarda uygulanmayacaktır.
Özel inşaatta sadece konutun anlaşılmaması gerekir. Buradaki temel konu, ticari amaç taşıyıp taşımadığı, yapılan inşaatın devamlılık ve alınıp satılmaya yönelik bir amaç taşıyıp taşımadığıdır. Özel inşaat sahiplerinin bu işlerden dolayı gelir ve kurumlar vergisi mükellefi olmaması, yanlarında çalıştırdıkları işçilere yaptıkları ödemelerinde, vergi kesintisine tabi tutulmamasını gerektirir.
Konuyla ilgili yargı kararında;
“özel inşaat sahiplerinin yanlarında çalışanların vergi mükellefiyetlerini yerine getirme zorunluluğu yoktur.
Özel inşaat işinde istihdam ettiği işçilere ait götürü vergiyi, sorumlu sıfatıyla kanuni süresinde tarh ettirmediği saptanan davalı adına 1969-1970 takvim yılları için salınan gelir vergisi ve kesilen kusur ve usulsüzlük cezalarını; 213 sayılı Vergi Usul Kanunun 251. maddesiyle kazançları götürü usulde saptanan ticaret, sanat ve serbest meslek erbabıyla götürü gider usulünü kabul eden gayrimenkul sermaye iradı sahiplerinin yanlarında çalışan hizmet erbabının kanunun tayin ettiği süre zarfında, karne almamalarını ve karnelerinde yazılı vergilerini özemelerini temin etmeye zorunlu oldukları hükme hükme bağlandığı, yükümlünün özel inşaat sahibi olduğu ve açıklanan madde ile özel inşaat sahiplerine böyle bir yükümlülük tahmil edilmediği gerekçesiyle kaldırılan temyiz komisyonu kararı dairemizce de uygun görüldüğünden davanın reddine oy birliği ile karar verildi. (Dn.13.D.30.04.1976 gün ve E.1975/2381 K.1976/1416)
D-SİGORTAYA İLİŞKİN SORUMLULUK:
Öte yandan özel inşaat sahiplerinin sigorta primi kesip yatırma mükellefiyetleriyle ilgili olarak, bu mükellefiyetten muaf tutulmaları söz konusu değildir.
İşçilere yapılan ücret ödemelerinden kesecekleri sigorta primini, işverene isabet eden işveren hissesi ile birlikte, ödemelerin yapıldığı tarihi izleyen ayın sonuna kadar, aylık sigorta prim bildirgesi ile birlikte İlgili sigorta müdürlüklerine bildirip ödemeye zorunludurlar.
IV- SONUÇ
Özel inşaat işleri, kendi nam ve hesabına inşaat yapmak ve/veya satmak olarak ifade edilebilir. Bu kapsamda, özel inşaat işleri vergi rejimi, başkası nam ve hesabına inşaat yapılması halinde GVK 42’ maddeye stopaj yoluyla vergilendirme ve asıl kazancın taahhüt işi bittikten sonra ortaya çıktığı vergilendirme rejiminden tamamen farklıdır.
Kişilerin kendi nam ve hesaplarına özel inşaat işi yapmalarında iki farklı durum söz konusudur. buradaki temel ayrım ticari kazanç elde etme gayesi, yada satım işinin sürekli olup olmadığıdır.
Satma amacıyla yapılan özel inşaatlarda çalışan işçilerinden, inşaatı yapan (işveren), vergi sorumlusu sıfatıyla yaptığı ücret ödemelerinden vergi kesintisi yapıp vergi dairesine yatırmak zorundadır.
Sigorta primi de aynı şekilde kesilip yatırılması gerekir.
Satma amacı güdülmeden yapılan özel inşaatlarda ise, inşaatı yapanın yanında çalışan işçilere yapılan ücret ödemeleriyle ilgili, vergileme açısından inşaatı yapanın herhangi sorumluluğu bulunmamaktadır.
Bu şekilde çalışanların ücretleri götürü olarak vergilendirilir.
Bununla beraber, yapılan ücret ödemelerinden sigorta primi hesaplanıp, ilgili sigorta müdürlüğüne yatırılması gerekir.
YARARLANILAN KAYNAKLAR:
1-Şükrü KIZILOT İnşaat Muhasebesi 1999-Yaklaşım Yayınları
2-Dr.Ayten Aksakal (Ersoy) MMMO Derneği Ankara Şube Bülteni Mart/Nisan 2001 Sayısı
3- Mehmet ŞENLİK İnşaat Muhasebesi 2005 Detay Yayıncılık
Kaynak:
Ömer Köse
Maliye Bakanlığı
Muhasebat Başkontrolörü