Bütçe Teklifinin Hazırlanması

1. Bütçe Teklifinin Hazırlanması

Kamu kuruluşlarının bütçe tekliflerini hazırlamaları 1-31 Temmuz tarihleri arasında yapılmaktadır. “Bütçe teklifi” kavramının içine bütçe hazırlama rehberiyle istenen tüm formlar girmektedir. Bununla beraber rehberle istenmiş olan formların tamamı gider cetveli (A Cetveli) ve gelir cetvelini (B Cetveli)  oluşturmak amacıyla istenen formlardır denilebilir.

Bu açıdan bakıldığı zaman bütçe tekliflerinin özünü gelir ve gider cetvelleri oluşturmaktadır. Bununla birlikte ilk defa bu yıl ki bütçe hazırlama süreci ile talep edilecek olan Finansman cetveli (F Cetveli) de bütçe teklifinin özünü oluşturan cetveller arasındadır. Bu cetvellere kısaca değinmek gerekirse:

Gider cetveli; kurumların ilgili bütçe döneminde gerçekleştirecekleri hizmetler için talep etmiş oldukları ödenekleri içeren bir cetveldir. Genel bütçeli, özel bütçeli ve düzenleyici ve denetleyici kurumların tamamının hazırlaması gereken bir cetveldir. Cetvelde gider tertipleri ve ödenek bilgileri yer almakta olup tertiplerin dizaynı Analitik Bütçe Sınıflandırmasına (ABS) göre yapılmaktadır. Eski dağılım anlayışıyla Genel bütçeli ve Katma bütçeli kuruluşlar 2004 yılından itibaren bütçelerini ABS’na göre yapmaktadırlar. Bunun yanında merkezi yönetim bütçesi kapsamına giren diğer kuruluşlar da ABS hususundaki gerekli eğitimi 2004 yılında almış ve 2005 yılı bütçelerini bu anlayışa göre yapmış bulunmaktadırlar.

Bütçeleme anlayışı olarak kurumlar program-plan-bütçe ilişkisini kurmalı, arka planında herhangi bir mantık bütünlüğü olmaksızın ödeneklerin otomatik artışına izin vermemelidirler.  Talepler sağlam gerekçelere, gerekçeler program ve planda yer alan hedeflere dayanmalıdır.

Gelir cetveli; kurumların ilgili bütçe döneminde elde etmeyi hedefledikleri gelir tahminleri ile bunlara ilişkin gelir kodlarının yer aldığı cetveldir.  I sayılı cetvel de yer alan genel bütçeye dahil idareler ayrı ayrı gelir cetveli düzenlemeyecekler, genel bütçenin tek bir gelir cetveli olacaktır. Bu cetvel de Maliye Bakanlığınca hazırlanacaktır. Bunun yanında II sayılı cetvele dahil olan özel bütçeli kurumlarla III sayılı cetvele dahil düzenleyici ve denetleyici kurumlar kendilerine ait gelir cetvelini ayrı ayrı oluşturarak teklife ekleyeceklerdir. Gelir cetveli de ABS esaslarına göre hazırlanacaktır.

Gelir hedefleri tahmin edilirken, değişen mevzuat dikkate alınmalı ve parametrelerde güncellemeler yapılmalıdır. Önceki yıllarda elde edilen gelir miktarları otomatik artışlara tabi tutulmamalı eksik ve yetersiz tahsilatların olabileceği de dikkate alınmalıdır.

Bakanlığımız Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğünde yapılacak olan bütçe görüşmelerinde gelir tahminlerinin de görüşüleceği ve bütçe görüşmelerinin gelir cetvelinden başlayacağı unutulmamalı ve bu alanla ilgili senaryoların etraflıca düşünülerek oluşturulması gerekmektedir.

Bütçe teklifinin özü olarak tanımladığımız üçüncü cetvel Finansman cetvelidir.  Finansman cetveli II ve III sayılı cetvellerde yer alan ve bütçesi denk olmayan kurumlarca oluşturulması gereken bir cetveldir. İlk defa bu yılki (2006) bütçe hazırlık sürecinde ve bütçe teklifinde yer alacak olmasından dolayı yeni bir kavramdır.

Bilindiği üzere bütçeler;

Açık verebilir

• Açık iki şekilde karşılanır
• Kasa nakdi
• Borç

Fazla verebilir

• Fazla iki şekilde değerlendirilir
• Kasada nakit olarak tutulur
• Borç verilir

İşte bütçenin açık veya fazla vermesi finansman cetvelinin konusudur. Finansman cetveli açığın nasıl karşılanacağını veya fazlanın nasıl değerlendirileceğini açıklar. ABS eğitimlerinde de üzerinde durulduğu gibi basit bir ekonomik kodlama cetvelinden oluşur.

Finansman cetveli nakit yönetimini kendisi yapan kurumlar için olmazsa olmaz bir unsurdur. Çünkü kurumlar ellerinde bulundurdukları nakitleri de dikkate alarak bir bütçe oluşturmak isteyebilirler. İşte böyle bir durumda gider bütçesinin tamamı gelirlerle karşılanamadığı için bütçe açık veren bir bütçedir. Söz konusu açığın nasıl karşılanacağının cevabı önemlidir. Finansman cetveli bu sorunun cevabını vermemize yardımcı olur.

Bir diğer husus mali sistemimizde yaşana gelen bir yanlış uygulama ile ilgilidir. Mali sistemimizde bugüne kadar Finansman cetveli müessesesinin olmaması nedeniyle eldeki nakit fazlası ertesi yıl bütçesine gelir devri olarak kaydedilmiştir. Bu uygulama da beraberinde mali sistemimizde hatalı uygulamaları getirmiştir. Bunların başlıcaları;

• Gelirin mükerrer kaydı. (Gelir hem önceki yıl bütçesine hem de ertesi yıl bütçesine kaydedilmiştir.)
• Gelirin tahsil edildiği yıl farklılaşmıştır. (Gelirin harcanmayan kısmı için bazen gelir iptali yapılarak ertesi yıl ilk defa tahsil ediliyormuş gibi kayıt edilmiştir.)
• Tahsil edilen gelirin kaydedilmeyerek emanet hesaplarda tutulmasına neden olmuştur. (Gelir ihtiyaç fazlası olan kısmı emanet hesabında bekletilip, ertesi yılı beklemiştir.)
• Bütün bu işlemler doğru bir istatistik üretilmesini engellemiştir.
• Yanlış istatistik, tahminlerde hatalara sebep olmuştur.

Finansman sınıflandırması hem yukarda sayılan hususların ortadan kalkmasına sebep olacak hem de bütçe sınıflandırmasının GFS (Government Finance Statistics) anlayışına daha uygun bir yapıya kavuşturulması sağlanmış olacaktır.

Genel bütçe için; bütçe hazırlık sürecinde Finansman cetveli oluşturulmayacak, gelir ve gider arasındaki fark bütçe açığı olarak telaffuz edilecektir. Bu amaçla bütçe metninde  açığın borçlanma ile karşılanacağına dair hükümler yer almaya devam edecektir. Uygulama aşamasında (özel gelir özel ödenek devri gibi) 1 Ocaktan itibaren devir işlemi yerine Genel Bütçe Finansman Cetveline nakit kaydı yapılacak ve nakit karşılığı ödenek (örneğin özel ödenek) kaydedilecektir.

Öte yandan II sayılı cetvelde yer alan özel bütçeli kurumlar ile III sayılı cetvelde yer alan Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar; bütçe hazırlık sürecinde Finansman cetvelini oluşturacaklar, finansman cetvelinde yer alan değerin karşılığı bütçelerine ödenek teklif edeceklerdir.  Uygulamada 1 Ocaktan itibaren kayıtları Finansman cetveline yapacaklardır.

Bütçe teklifinin özünü oluşturan bu üç cetvelin yanı sıra kamu kurumlarının bünyesinde yer alan döner sermaye ve fonlara ilişkin 2006-2008 yıllarına ait gelir ve gider verilerine ilişkin formların da ayrıca doldurularak bütçe teklifi ekleri içinde Bakanlığımıza iletilmesi gerekmektedir.