Envanter Nedir? Envanter Çeşitleri Neler?
ENVANTER
İşletmelerin dönem sonlarında envanter çıkarması gerek Türk Ticaret Kanunu gerekse Vergi Usul Kanunu açısından zorunludur. Envanter, işletmenin sahip olduğu ( aktifinde bulunan ) tüm mevcutlarını ( kasa ve bankadaki nakitleri ile taşınır ve taşınmaz mallarını), alacaklarını ve borçlarını, (alacak ve borçların senetli veya senetsiz olması, ticari veya ticari olmaması fark etmez), saymak, ölçmek, tartmak ve değerlemek suretiyle tespit etmektir.
Tanımdan da anlaşılacağı üzere, envanter çıkarmak muhasebe kayıtları dışında fiilen ve fiziki olarak yapılan bir işlemdir.
Esasında işletmelerin dönem sonu bilançosu,işte bu fiili envanter çalışması sonucutespit edilen mevcutlar, alacaklar ve borçların tespit edilen değerleri üzerinden çıkarılır.
Yürürlükte bulunan mevzuata göre fiili envanter sonucu çıkarılan mevcutlar, alacaklar ve borçların miktarları Vergi Usul Kanunu’nda belirtilen değerleme esaslarına göre değerlenecek ve bulunan parasal tutarlar vergi beyannamesine esas teşkil edecek ticari karı belirleyen mali tabloları ( bilanço ve gelir tablosu ) oluşturacaktır. Yine yapılan bu mali tablolar üzerinden bu kez Türk Ticaret Kanunu gereğince Türkiye Finansal Raporlama Standartlarına uygun mali tablolar ( Finansal Durum Tablosu, Kapsamlı Gelir Tablosu, Nakit Akış Tablosu, Özkaynak Değişim Tablosu ve Finansal Tablo Dipnotları) oluşturulacaktır. TFRS uygun mali tablolar oluşturulurken envanter ile tespit edilen miktarların parasal tutarlarını ölçmede kullanılacak ölçme standartları doğal olarak TFRS’da belirtilen ölçme ve değerleme standartları olacaktır.
Türk Ticaret Kanunu her tacirin-ticari işletmesinin açılışında ve her dönem sonunda envanter çıkarmasını isterken Vergi Usul Kanunu’na göre envanter işlemi yapacak olanlar aşağıya çıkarılmıştır:
-Bilanço esasına göre defter tutan gelir vergisi mükellefleri,
-Her türlü ticaret şirketleri,
-Kurumlar Vergisine tabi olup bilanço esasına göre defter tutan diğer tüzel kişiler,
-İşletme hesabı esasına göre defter tutanlardan emtia üzerine iş yapan gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri.
İşletmelerin dönem sonu işlemleri aşağıdaki sıraya göre yapılır:
1-Dönem sonunda muhasebe kayıtlarından genel geçici mizan düzenlenir.
2-Fiili envanter yapılarak, mevcutların, alacakların ve borçların (kısaca tüm iktisadi kıymetlerin) gerçek durumu (miktarı, değer düşüklüğüne uğrayıp uğramadığı vb) tespit edilir.
3-Fiili envanter sonuçları Vergi Usul Kanunu’nun değerleme hükümlerine göre değerlenir.
4-Bulunan sonuçlar genel geçici mizan sonuçları ile karşılaştırılır.
5-Farklar nedenleri göz önüne alınarak düzenleyici muhasebe kayıtları ile giderilir. Böylece muhasebe içi envanter işlemleri yapılmış olur.
6-Düzeltilmiş muhasebe kayıtlarından genel kesin mizan çıkarılır.
7-Mali Tablolar düzenlenir.
Vergi Usul Kanunu, Yeni Türk Ticaret Kanunu ve Yargı’nın ENVANTER hakkındaki hükümleri aşağıya alınmıştır.
VUK Hükümleri
Madde 185 Envanter Defteri ve Bilanço Günü Envanter defterine işe başlama tarihinde ve müteakiben her hesap döneminin sonunda çıkarılan envanterler ve bilançolar kaydolunur ve bu tarihe “Bilanço günü” denir. Envanter defteri ciltli ve sayfaları müteselsil sıra numaralı olur.
Madde 186-Envanter Çıkarmak
Envanter çıkarmak, bilanço günündeki mevcutları, alacakları ve borçları saymak, ölçmek, tartmak ve değerlemek suretiyle kesin bir şekilde ve müfredatlı olarak tesbit etmektir.
şu kadar ki, ticari teamüle göre tartılması, sayılması ve ölçülmesi mutat olmıyan malların değerleri tahminentesbit olunur.
Mevcutlar, alacaklar ve borçlar işletmeye dahil iktisadi kıymetleri ifade eder.
Madde 187 Bina ve Arazinin Envantere Alınması Ferdi teşebbüslerde, mükellefin sahip olduğu bina ve
arazi hakkında aşağıdayazılı esaslar cari olur:
1. Fabrika, ambar, atelye, dükkan, mağaza ve arazi-işletmede ister kısmen, ister tamamen kullanılsınlar
-değerlerinin tamamı üzerinden envantere alınır.
2. Ticaret hanları gibi oda oda veya kısım kısım kullanılabilen binalarla evlerin ve apartmanların
yarısından fazlası işletmede kullanıldığı takdirdeenvantere ithal edilir.
3. Envantere alınan gayrimenkullerin kullanış tarzlarında sonradan vaki olacak değişiklikler, hesap yılı içinde nazara alınmaz.
Madde 188 Bilançonun Tanziminde Envanter Listeleri Envanter esas itibariyle defter üzerine çıkarılır. Şu kadar ki, işlerinde geniş ölçüde ve çeşitli mal kullanan büyük müesseseler envanterlerini listeler halinde tanzim edebilir.
Bu takdirde envanter listelerinin:
1. Sayfa üzerinden numaralanarak sıralanması;
2. Envanterin tanzim tarihine göre tarihlenmesi;
3. Envanter çıkaran memur ile teşebbüs sahibi veyavekili tarafından imzalanması;
4.Aynen envanter defteri gibi saklanması;
şarttır.
Yukarıdaki esaslara göre envanter listeleri tanzim edenler envanter defterine listeler muhteviyatını icmalen kaydederler.
IV-Envanteri kolaylaştırıcı yöntemler
MADDE 67-
(1) Envanter çıkarılırken, malvarlığı mevcudu, sondaj yöntemine göre ve genel kabul gören matematiksel – istatistiksel yöntemler yardımı ile çeşit, miktar ve değer olarak belirlenir. Kullanılan yöntem, Türkiye Muhasebe Standartlarına uygun olmalıdır. Bu şekilde düzenlenen envanterin vardığı sonuçlar, fiziksel sayım yapılmış olsaydı elde edilecek olan envanteri n sonuçlarına eş düşmelidir.
(2) Bir faaliyet döneminin kapanış envanteri düzenlenmesinde Türkiye Muhasebe Standartlarına uygun başka bir yöntemin uygulanması suretiyle, cins, miktar ve değer olarak malvarlığı mevcudunun güvenle tespiti sağlanabiliyorsa fi zikî envanter gerekli değildir.
(3) Faaliyet döneminin kapanışında, fizikî sayım veya ikinci fıkraya göre izin verilen diğer bir usul kullanılarak malvarlığı kalemlerinin cins, miktar ve Madde 189 Envanterde Amortisman Kayıtları Üzerinden amortisman yapılan kıymetler ve bunların İTİMAT BAĞIMSIZ DENETİM VE YEMİNLİ MALİ MÜŞAVİRLİK A.Ş. amortismanları aşağıda yazılı şekillerden herhangi biri ile gösterilir:
1. Envanter defterinin ayrı bir yerinde;
2. Özel bir amortisman defterinde;
3. Amortisman listelerinde. Amortisman kayıtları, amortismana başlandığı tarihten itibaren her yılın amortismanı ayrı ayrı gösterilmek şartiyle birbirine bağlanır. İşletmeye yeniden giren iktisadi kıymetlerle bunların amortismanlarının evvelki yıllara ait kayıtlarda devam ettirilmesi caizdir.
Amortisman defteri veya listelerinin kayıtları envanter kaydı hükmündendir. Yukarıdaki esaslara göre kayıtlarda gösterilen iktisadi kıymetlere ait değerler envanter defterine toplu olarak geçirilebilir. değerine göre faaliyet döneminin kapanışından önceki üç veya sonraki iki ay içinde bulunan bir gün itibarıyla düzenlenmiş özel bir envanterde gösterilmişse, ayrıca bu özel envantere dayalı olarak ve Türkiye Muhasebe Standartlarına uygun bir şekilde ileriye dönük tahmin yöntemiyle, faaliyet döneminin sonunda mevcut varlıkların o faaliyet döneminin sonu itibarıyla değerlemesi doğru yapılıyorsa, varlıklara ilişkin envanterin yapılmasına gerek yoktur.
Madde 190 Büyük Mağazalarda Envanter Büyük mağazalar ve eczaneler emtia mevcutlarının envanterlerini üç yılda bir çıkarabilirler. Bu takdirde envanter çıkarılmıyan yıllarda hesaben mevcut iktisadi kıymetleri envanter defterlerine kaydederler.
Büyük mağazalardan maksat, çeşitli mal üzerine geniş ölçüde ve perakende iş yapan ticarethanelerdir. Maliye Bakanlığı büyük sınai işletmelerin, icabına göre, iki ve ya üç yılda bir envanter çıkarmalarına müsaade edebilir. Bu takdirde yukarıki hüküm uygulanır.
Madde 191 Envantere Alınan Kıymetleri Değerleme Envantere alınan iktisadi kıymetler bu kanunun “değerleme”ye ait üçüncü kitabında yazılı esaslara göre değerlenir. Envanter çıkarmamanın Vergi Usul Kanunu’nda pek çok sonucu vardır. Bunlardan en ağırı Kanun’un 30/3 maddesine göre dönem vergi matrahının re’sen takdiridir. Maddenin ilgili bölümü aşağıya alınmıştır.
Madde 30 Re’sen Vergi Tarhı
“Re’sen vergi tarhı, vergi matrahının tamamen veya kısmen defter, kayıt ve belgelere veya kanunî ölçülere dayanılarak tespitine imkân bulunmayan hallerde takdir komisyonları tarafından takdir edilen veya vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlarca düzenlenmiş verg i inceleme raporlarında belirtilen matrah veya matrah kısmı üzerinden vergi tarh olunmasıdır. İnceleme raporunda bu maddeye göre belirlenen matrah veya matrah farkı re’sen takdir olunmuş sayılır.”
(2365 sayılı Kanunun 4’üncü maddesiyle değişen fıkra)
Aşağıdaki hallerden herhangi birinin bulunması durumunda, vergi matrahının tamamen veya kısmen defter, kayıt ve belgelere veya kanuni ölçülere
3. Bu kanuna göre tutulması mecburi olan defterlerin hepsi veya bir kısmı tutulmamış veya tasdik ettirilmemiş olursa veya vergi incelenmesi yapmaya yetkili olanlara herhangi bir sebeple ibraz edilmezse,
Suçlar ve Cezalar
MADDE 562-(Değişik : 6335- 26.6.2012 / m.30 ) (1)
Bu Kanunun;
e) 66 ncı maddesindeki usule aykırı olarak envanter çıkaranlar,
f) 86 ncı maddesine göre belgeleri ibraz etmeyenler, dörtbin Türk Lirası idari para cezasıyla cezalandırılır.
TTK
III – Envanter
MADDE 66 –
(1) Her tacir, ticari işletmesinin açılışında, taşınmazlarını, alacaklarını, borçlarını, nakit parasının tutarını ve diğer varlıklarını eksiksiz ve doğru bir şekilde gösteren ve varlıkları ile borçlarının değerlerini teker teker belirten bir envanter çıkarır.
(2) Tacir açılıştan sonra her faaliyet döneminin sonunda da böyle bir envanter düzenler. Faaliyet dönemi veya başka bir kanuni terimle hesap yılı oniki ayı geçemez. Envanter, düzenli bir işletme faaliyetinin akışına uygun düşen süre içinde çıkarılır.
(3) Maddi duran malvarlığına dâhil varlıklarla, ham ve yardımcı maddeler ve işletme malzemeleri düzenli olarak ikame ediliyor ve toplam değerleri işletme için ikinci derecede önem taşıyorsa, değişmeyen miktar ve değerle envantere alınırlar; şu şartla ki , bunların mevcutları miktar, değer ve bileşim olarak sadece küçük değişikliklere uğramış olsunlar. Ancak, kural olarak üç yılda bir fiziksel sayım yapılması zorunludur. (4) Aynı türdeki stok malvarlığı kalemleri, diğer aynı nitelikteki veya yaklaşık aynı değerdeki taşınabilir malvarlığı unsurları ve borçlar ayrı ayrı gruplar hâlinde toplanabilir ve ortalama ağırlıklı değer ile envantere konulabilir.
İTİMAT BAĞIMSIZ DENETİM VE YEMİNLİ MALİ MÜŞAVİRLİK A.Ş.
YARGININ GÖRÜŞÜ
“Gerek bilanço esasına göre defter tutanların, gerekse de emtia üzerine iş yapan işletme hesabı esasına göre defter tutanların çıkarması zorunlu olan emtia envanterinin, emtia cins ve miktarına ilişkin ayrıntılı bilgiyi içermesi gerektiğinden, emtia envanterine dahil edilen kıymetlerden bir veya bir kaçında cins veya miktar bakımından noksanlık saptanması, ilgililerin dönem kazançlarının gerçeğe uygun belirlenmediğine ilişkin delil bulunduğunu gösterir.
Envanterlerden saptanan bu noksanlığın, yükümlüler tarafından hukuken geçerli nedenlerle açıklanabilmesi gerekir. Bu yolda yeterli açıklama yapılamaması halinde, noksanlık matraha alınmak suretiyle ilgilinin re’sen vergilendirilmesini gerektirir.”
( Danıştay Vergi Dava Daireleri Genel Kurulu