Kamuda Sözleşmeli Personel İstihdamı
KAMUDA SÖZLEŞMELİ PERSONEL İSTİHDAMI
I-GİRİŞ
Kamu hizmetleri Devlet Memurları eliyle yürütülür. Bu prensip, idare hukukumuzda yerleşmiş bir anlayıştır. İdare hukuku ve ceza hukukunu düzenleyen mevzuat, kamu hizmetlerinin memurlar eliyle yürütülmesi ilkesi odaklı hükümler içermektedir.
Bununla beraber, son yıllarda, memur dışındaki istihdam şekilleri de yoğun olarak kamuda istihdam unsuru olarak kullanılmaktadır.
Bu istidam unsurları arasında, sözleşmeli personel, geçici personel ve işçiler yer almaktadır.
Bu çalışmada, kamu idarelerinde sözleşmeli personel istihdam edilmesi konusunda mevzuatımızda yer alan düzenlemeler açıklanacaktır.
II-KAMU İDARELERİNDE SÖZLEŞMELİ PERSONEL
Kamuda son yıllarda sıkça başvurulan istihdam yöntemlerinden biri de sözleşmeli personel istihdamıdır.
A – SÖZLEŞMELİ PERSONEL TANIMI:
657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 4 üncü maddesinin b fıkrasında sözleşmeli personelden ne anlaşılması gerektiği açık bir şekilde ifade edilmiştir.
Buna göre;
Kalkınma planı, yıllık program ve iş programlarında yer alan önemli projelerin hazırlanması, gerçekleştirilmesi, işletilmesi ve işlerliği için şart olan, zaruri ve istinai hallere münhasır olmak üzere özel bir meslek bilgisine ve ihtisasına ihtiyaç gösteren geçici işlerde, kurumun teklifi üzerine Devlet Personel Dairesi ve Maliye Bakanlığının görüşleri alınarak Bakanlar kurulunca geçici olarak sözleşme ile çalıştırılmasına karar verilen ve işçi sayılmayan kamu hizmeti görevlileridir. (36 ncı maddenin II – Teknik Hizmetler Sınıfında belirtilen görevlerde yukarıdaki fıkra uyarınca çalıştırılanlar için, işin geçici şartı aranmaz.)
Bunlara ödenebilecek ücretlerin üst sınırları ile verilecek iş sonu tazminatı miktarı, kullandırılacak izinler ve bu hususlara ilişkin esas ve usuller Bakanlar Kurulunca kararlaştırılır.
Ancak, yabancı uyrukluların; tarihi belge ve eski harflerle yazılmış arşiv kayıtlarını değerlendirenlerin mütercimlerin; tercümanların; Millî Eğitim Bakanlığında norm kadro sonucu ortaya çıkan öğretmen ihtiyacının kadrolu öğretmen istihdamıyla kapatılamaması hallerinde öğretmenlerin; dava adedinin azlığı nedeni ile kadrolu avukat istihdamının gerekli olmadığı yerlerde avukatlarını, kadrolu istihdamın mümkün olamadığı hallerde, Bakanlar Kurulunca tespit edilecek esas ve şartlarla tabip veya uzman tabiplerin; Adli Tıp Müessesesi uzmanlarının; Devlet Konservatuarları sanatçı öğretim üyelerinin; İstanbul Belediyesi Konservatuarı sanatçılarının; Milli Savunma Bakanlığı ile Jandarma Genel Komutanlığı ve dış kuruluşlarda belirli bazı hizmetlerde çalıştırılacak personelin de zorunlu hallerde sözleşme ile istihdamları caizdir.
B – SÖZLEŞMELİ PERSONEL İSTİHDAMININ ÖZELLİKLERİ
Sözleşmeli personel işçi sayılmamaktadır.
Sözleşmeli personel ücretleri her yıl Bakanlar Kurulunca yeniden tespit edilmekte olup sözleşme ücreti, görevin önemi, özelliği ile çalıştırılacak personelin niteliği dikkate alınarak Maliye Bakanlığının görüşü üzerine Başbakanın onayı ile arttırılabilir.
Genel esaslara göre çalıştırılan sözleşmeli personelin ücretleri her aybaşında peşin olarak ödenir.
Özel yasalarında yaş haddine ilişkin özel hükümler hariç 65 yaşını bitirmiş olanlar sözleşmeli olarak çalıştırılamazlar.
Kadro karşılığı çalıştırılacak sözleşmeli personel, 657 sayılı Kanun kapsamındadır. Yani istihdam edilecek sözleşmeli personel, ilgili teşkilat kanunlarında sayılan görevlerde kadro karşılığı olarak istihdam edilir. Bu kadrolar ile ilgili atama, görev, yetki, hak ve yükümlülük, aylık ve ödenekleri ile diğer özlük işleri gibi hususlarda 657 sayılı Kanun hükümleri geçerlidir. Ancak bu personelin ücreti, yasanın verdiği yetkiye dayanarak Bakanlar Kurulu Kararı ile belirlenmektedir.
Kadro karşılık gösterilmek suretiyle sözleşmeli çalıştırılan personelin isteği halinde Emekli Sandığı ile ilgilendirilebilir.
Teşkilat yasalarında yer alan özel hükümlere dayanılarak genel esasların dışında sözleşmeli personel çalıştırma olanağı bulunmaktadır.
Sözleşmeli personel, Maliye Bakanlığı ile Devlet Personel Başkanlığının görüşü alınarak Bakanlar Kurulu Kararnamesiyle atanmalıdır. Bu çerçevede söz konusu personel ile sözleşme imzalanmalı, süresi dolan sözleşmelerin de aynı yöntemle yenilenmelidir (40 Seri Nolu DMK Genel Tebliği).
Sözleşmeli personel istihdamı, 657 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin B fıkrası ile sınırlıdır. Bunu çerçevede, 657 sayılı Kanunda memurlara ilişkin yapılan düzenlemeler sözleşmeli personele uygulanamaz. Sözleşmeli personele sözleşmede yer alan hükümler uygulanmalıdır. Ancak, sözleşmede 657 sayılı Kanunun ilgili maddelerine atıfta bulunulabilir.
Sözleşme ile çalıştırılacak personele sözleşme ücreti dışında herhangi bir ad altında ödeme yapılamaz ve sözleşmelere bu yolda hüküm konulamaz.
Personel, sözleşmelerinde belirtilen görev yeri dışında çalıştırılamaz. Görev yeri dışında geçici olarak gönderilenlerin gündelik ve yol giderleri, 6245 sayılı Harcırah Kanununa göre belirlenen süreyi ve 1 inci derecedeki Devlet Memurlarına ödenen harcırah miktarını aşmamak üzere sözleşmelerde belirtilir.
İlgililer sözleşmelerinde belirtilen görev dışında başka bir işte çalıştırılamaz.
Sözleşme ile çalıştırılan personel dışarıda kazanç getirici başka bir iş yapamaz. (Avukat, dava vekili, günün veya haftanın belirli saatlerinde çalıştırılacak hekim ve uzman hekim, ilçe ve bucak belediyelerinde çalıştırılacak teknik personel ve 657 sayılı Kanunun Ek Geçici 12 ve 13 üncü maddelerinde sayılan personel ile yurtdışındaki Enformasyon Merkezlerinde görevlendirilecek editörler hariç.)
C – KAPSAM DIŞI PERSONEL:
Kamu İktisadi Teşebbüsleri ve bağlı ortaklıklarında kapsam dışı personel adı altında İş Kanunu göre çalıştırılan personelde bulunmaktadır. Esasen personel mevzuatında böyle bir kavram bulunmamakla beraber sendikalarla işveren arasında akdedilen toplu iş sözleşmelerinde bahis konusu edilmekte ve toplu iş sözleşmelerinde yer alan şartlardan yararlanma durumunda olanlar, “kapsam içi” diğerleri ise “kapsam dışı” olarak adlandırılmaktadır.
D – SÖZLEŞMELİ PERSONEL İSTİHDAM EDİLMEKTE OLAN ÇEŞİTLİ GÖREVLER:
Asli ve sürekli olan kamu hizmetlerinin yerine getirilmesinde esas olan Devlet memuru istihdamı olmakla beraber bazı kamu hizmetleri ise, sözleşmeli personel vasıtasıyla yerine getirilmektedir. Bunlar;
1-Çeşitli Uzmanlık Alanlarında Sözleşmeli Personel İstihdamı
657 sayılı Kanunun değişik 4/B maddesine göre sözleşmeli personel istihdamı: Bu statüde sözleşmeli personel istihdamında 6.6.1978 tarih ve 7/15754 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan “Sözleşmeli Personel Çalıştırılmasına ilişkin Esaslar” a ait hükümler uygulanır.
2-Sanat ve Hizmet Faaliyetlerinde Sözleşmeli Personel İstihdamı
657 sayılı Kanunun ek geçici 16 ncı maddesine göre sözleşmeli personel istihdamı: Bu hususta 7.5.1987 tarih ve 87/11782 sayılı “Devlet Sanatçıları ve Sanatçıların Sözleşmeli Olarak Çalıştırılmasına Dair Esaslar” çerçevesinde sanatçılar sözleşmeli olarak istihdam edilebilir.
3-Aşçılık, Garsonluk ve Benzeri Hizmetlerde Sözleşmeli Personel İstihdamı
Dışişleri Bakanlığına bağlı Devlet Konuk evlerinde istihdam edilen aşçı, garson ve benzeri bir kısım personel sözleşmeli olarak çalıştırılabilir.
4-Uzmanlık, Bilgi ve Deneyim İtibariyle Belli Niteliklere Sahip Personelin Sözleşmeli İstihdamı
Devlet Denetleme Kurulu, Milli Güvenlik Kurulu, Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü gibi bir takım kamu kurumlarında bu nevi sözleşmeli personel istihdam edilebilir.
5-Sağlık Bakanlığınca Sözleşmeli Personel Çalıştırılması
4924 sayılı Eleman Temininde Güçlük Çekilen Yerlerde Sözleşmeli Sağlık Personeli Çalıştırılması İle Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Çerçevesinde Sağlık Bakanlığınca sözleşmeli personel çalıştırılabilir.
6-2914 sayılı Yükseköğretim Personel Kanununa ve 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununa Göre Çalışan Sözleşmeli Personel
2914 ve 2547 sayılı Kanunlara göre sözleşmeli istihdam edilen personeli; Devlet Konservatuarları Öğretim Elemanları, Yabancı Öğretim Elemanları, Emekli Öğretim Elamanları ve Öğretim Görevlileri olarak dört ayrı grupta görmekteyiz.
7-Öğretmenlerin Sözleşmeli İstihdamı
Milli Eğitim Bakanlığına Bağlı Olan Bazı Okullarda Yabancı Uyruklu öğretmenler, 85/9949 sayılı Yabancı Uyruklu Öğretmenlerin Çalıştırılması Hakkında Bakanlar Kurulu Kararı kapsamında sözleşme ile istihdam edilmektedir.
8-Mahalli İdarelerde Sözleşmeli Personel İstihdamı
5393 sayılı Belediye Kanunu gereğince belediye ve bağlı kuruluşlarında, 5302 sayılı Kanunun 36 ncı maddesi ile il özel idarelerinde, 5355 sayılı Kanunun 22 nci maddesi ile de mahalli idare birliklerinde bazı kadrolarda, sözleşmeli personel istihdam edilebilir.
9-Özel Bazı Kanunlarda Düzenlenen Sözleşmeli Personel İstihdamı
Çeşitli kanunlarda yer alan sözleşmeli personel istihdamına yönelik düzenlemelerde, sözleşmeli olarak istihdam edilenlerin bir kısmı 190 sayılı K.H.K. kapsamına giren kuruluşlarda istihdam edilebilmektedirler.
III-MAHALLİ İDARELERDE SÖZLEŞMELİ PERSONEL İSTİHDAMI
Mahalli idarelerde sözleşmeli personel istihdamına ilişkin düzenlemeler, 5393 sayılı kanunun 49’ uncu maddesinde yer almıştır.
Bu madde kapsamında;
Belediye personeli, belediye başkanı tarafından atanır. Birim müdürlüğü ve üstü yönetici kadrolarına yapılan atamalar ilk toplantıda belediye meclisinin bilgisine sunulur.
Belediye ve bağlı kuruluşlarında, norm kadroya uygun olarak çevre, sağlık, veterinerlik, teknik, hukuk, ekonomi, bilişim ve iletişim, plânlama, araştırma ve geliştirme, eğitim ve danışmanlık alanlarında avukat, mimar, mühendis, şehir ve bölge plâncısı, çözümleyici ve programcı, tabip, uzman tabip, ebe, hemşire, veteriner, kimyager, teknisyen ve tekniker gibi uzman ve teknik personel yıllık sözleşme ile çalıştırılabilir.
Sözleşmeli personel eliyle yürütülen hizmetlere ilişkin boş kadrolara ayrıca atama yapılamaz. Bu personelin, yürütecekleri hizmetler için ihdas edilmiş kadro unvanının gerektirdiği nitelikleri taşımaları şarttır.
Sözleşmeli olarak istihdam edileceklere ödenecek net ücret, söz konusu kadro unvanı için birinci derecenin birinci kademesi esas alınmak suretiyle 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa göre tespit edilecek her türlü ödemeler toplamının net tutarının yüzde 25 fazlasını geçmemek üzere belediye meclisi kararıyla belirlenir.
Genel hükümlere göre birinci dereceden kadro ihdas edilemeyen kadro unvanları için ise o kadro unvanından ihdası yapılmış en yüksek kadro derecesinin birinci kademesi esas alınır ve yapılacak ödemenin azami tutarı yukarıda belirtilen usûle göre tespit olunur. Bu kapsamda çalıştırılacak personel için İçişleri Bakanlığı unvanlar itibarıyla sınırlama getirebilir.
Avukat, mimar, mühendis (inşaat mühendisi ve harita mühendisi olmak kaydıyla) ve veteriner kadrosu bulunmayan veya işlerin azlığı nedeniyle bu unvanlarda kadrolu personel istihdamına ihtiyaç duyulmayan belediyelerde, bu hizmetlerin yürütülmesi amacıyla, haftanın ya da ayın belirli gün veya saatlerinde kısmi zamanlı olarak sözleşme ile personel çalıştırılabilir.
Kısmi zamanlı olarak çalıştırılacak personel sayısı yukarıda belirtilen her unvan için birden fazla olamaz ve bunlarla yapılacak sözleşme süresi takvim yılını aşamaz. Bunlara ödenecek net ücret, aynı unvanlı kadroların birinci derecesinin birinci kademesi için yapılması gereken bütün ödemeler toplamının net tutarının yarısını geçmemek ve çalıştırılacak süre ile orantılı olmak üzere belediye meclisi kararı ile tespit edilir.
Bu fıkra uyarınca sözleşmeli personel olarak çalıştırılanlar için iş sonu tazminatı ödenmez ve işsizlik sigortası primi yatırılmaz. Bunlardan yaptıkları başka işler sebebiyle herhangi bir sosyal güvenlik kurumuna tâbi olanlar için sosyal sigorta ve genel sağlık sigortası primi yatırılmaz ve aynı kişi birden fazla belediye veya bağlı kuruluşta çalıştırılamaz.
Yukarda belirtilenler kapsamında çalıştırılacak personele her ne ad altında olursa olsun sözleşme ücreti dışında herhangi bir ödeme yapılmaz ve ücret mahiyetinde aynî ya da nakdî menfaat temin edilmez. Bu personel hakkında bu Kanunla düzenlenmeyen hususlarda vize şartı aranmaksızın 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 4 üncü maddesinin (B) fıkrasına göre istihdam edilenler hakkındaki hükümler uygulanır.
Bu personele ait sözleşme örnekleri sözleşmenin imzalanmasını izleyen 30 gün içinde İçişleri Bakanlığına ve Maliye Bakanlığına gönderilir.
Belediyenin yıllık toplam personel giderleri, gerçekleşen en son yıl bütçe gelirlerinin 213 sayılı Vergi Usul Kanununa göre belirlenecek yeniden değerleme katsayısı ile çarpımı sonucu bulunacak miktarın yüzde otuzunu aşamaz.
Nüfusu 10.000’in altında olan belediyelerde bu oran yüzde kırk olarak uygulanır. Yıl içerisinde aylık ve ücretlerde beklenmedik bir artışın meydana gelmesi sonucunda personel giderlerinin söz konusu oranları aşması durumunda, cari yıl ve izleyen yıllarda personel giderleri bu oranların altına ininceye kadar yeni personel alımı yapılamaz. Yeni personel alımı nedeniyle bu oranın aşılması sebebiyle oluşacak kamu zararı, zararın oluştuğu tarihten itibaren hesaplanacak kanunî faiziyle birlikte belediye başkanından tahsil edilir. Personelin her türlü alacakları zamanında ve öncelikle ödenir.
III-SONUÇ
Kamu idarelerinde yoğun olarak sözleşmeli personel istihdam edilmektedir. Mahalli idarelerde yoğun olarak sözleşmeli personel istihdam edilmektedir.
Bu şekilde yoğun olarak sözleşmeli personel istihdam edilmesine rağmen, hali hazırda, özellikle özlük hakları konusunda, kadro alma, devlet memurluğuna atanma, nakil vs. konularında çeşitli sorunlar yaşanmaktadır.
Konuyla ilgili önemli bir konuda söz konusu kadroların sözleşmeli statüde olması, bu kadrolarda çalışan personelin, kadro alma beklentisi, yada bazı kesimlerde kadrolu olarak çalışmak istememe durumları gündeme gelebilmektedir.
Bu çerçevede, sözleşmeli olarak personel görevlendirilecek kadrolar, gerçek anlamda geçici nitelikteki işler ve görevler olmalı, sözleşmeli olarak çalışacak personel de, kadroya alınıp alınmama beklentisi oluşmamalı yine bu görevde çalışan personele, dengeli üzret politikası açısından kadrolu personele verilenle dengeli ücret ödenmeli ve diğer özlük haklarında yaşanan sorunlar giderilmelidir.
kaynak:Ömer Köse
Maliye Bakanlığı
Muhasebat Başkonrtlörü