Akademik Kariyer Nasıl Yapılır?

Bu yazıyı öğrencilerimizin aşağıda yer alan birbirine benzer sorularına cevap vermek amacıyla yazıyorum. (Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisat Bölümü öğretim üyesi olmam nedeniyle genellikle kendi bölümümüzden örnekler vererek açıklayacağım. Ancak hemen hemen bütün bölümlerde benzer sürecin olduğunu söyleyebilirim.)

1. Araştırma Görevlisi olmak istiyorum. Ne yapmalıyım?

1. Sürekli bir öğrencilik hayatı süreceğinizi unutmamalısınız. Belki profesör olduğunuzda rahat edeceğinizi düşünebilirsiniz. (Günümüzdeki düzenlemeler halen profesörlerin bilimsel araştırma yapması için herhangi bir zorunluluk içermiyor.) Ancak akademik basamaklarıhızlı geçtiği düşünülen bir akademisyen bile lisans eğitimini tamamladıktan sonra15 yılda profesör olmakta. Bir diğer nokta profesör olsanız bile bölüm başkanlığı tarafından daha önce hiç girmediğiniz bir ders verildiğinde ciddi bir hazırlık yapmanız gerekecektir. Yeterince çalışmamak ise hep bir prestij kaybı ya da eleştiri olarak size geri dönecektir.
2. Akademisyenliğin çalışma zamanı ve şartları açısından esnek bir yapısı bulunuyor. Aslında çalışkan birisiyseniz bilimsel araştırma yapmanın insana üretken olduğunu hissettiren bir yanı vardır. Ayrıca her geçilen basamak öncesi ve sonrasıyla heyecan verici olabiliyor. Kesinlikle monoton bir hayatınız olmayacaktır. İnişler ve çıkışların olduğu bir kariyer. Bazen eleştiriler alacaksınız bazen övgüler. Seyahatler ve insan ilişkileri açısından çok geniş bir çeşitliliğe sahip bir meslek. Tabi ki iyi yönetemediğiniz zaman bu insan ilişkileri can sıkıcı bir hal alabiliyor.

Bu iki noktayı iyi düşündükten sonra eğer akademisyen olmayı tercih ediyorsanız kayıtlı olduğunuz bölümlerdeki araştırma derslerindeki (iktisat bölümü için 3 ders önemli diyebilirim: Araştırma Yöntemleri, Uygulamalı Ekonometri ve İktisadi Araştırmalar) performansınıza bakmalısınız. Eğer bu derslerde gerçekten başarılı olduğunuzu düşünüyorsanız ve dersleri kahrederek değilde severek yaptığınızı hissediyorsanız akademisyen olmak için gerekli şartları yerine getirmek için çalışmaya başlayabilirsiniz demektir. Eğer bu dersler okuduğunuz bölümde seçmeli ise ve kontenjanı uygun olduğu halde siz bu dersleri hiç seçmemişseniz bu meslek için uygun olmayabilirsiniz.

Araştırma görevlisi olmak için hangi sınavlara girmem gerekir?

Araştırma görevlisi kadrosuna atanmak için YDS (Yabancı Dil Seviye Tespit Sınavı) ve ALES (Akademik Personel ve Lisansüstü Eğitimi Giriş Sınavı) iki önemli sınavdan olabildiğince yüksek puan almanız gerekiyor.

Araştırma görevlisi alımları nasıl yapılıyor?

Ocak 2016 tarihine kadar araştırma görevlisi alımları YÖK (Yüksek Öğrenim Kurumu) tarafından ÖYP programı ve üniversiteler tarafından cari alım dediğimiz yöntemle yapılıyordu. Ancak YÖK, ÖYP programı ile alımı artık durdurduğunu duyurdu. Geriye sadece aşağıda anlatılan süreç kalıyor.

1. YÖK kendi web sitesinde üniversitelerin hangi bölümlerine ve hangi şartlarla araştırma görevlisi alınacağını ilan ediyor. (Örneğin bölümümüze alınacak son araştırma görevlisi ilanında en önemli şartlar sırasıyla iktisat/ekonomi bölümü mezunu olmak, ALES’ten en az 70 puan almak; yabancı dil sınavından en az 5o puan almak)
2. Şartları taşıyan adaylar, ilgili üniversiteye başvuruda bulunuyor.
3. İlgili bölümde oluşturulan 3 kişilik jüri (genellikle bölüm başkanının yer aldığı) tarafından değerlendiriliyor. Bu aşamada adaylar, ALES puanının %60’ı ve YDS puanının %40’ı alınarak ön değerlendirme puanına göre sıralanıyor.
4. Ön değerlendirme sıralamaları ilgili üniversitenin web sitesinde ilan ediliyor ve bu listede yer alan ilk 10 kişi, üç kişilik jüri tarafından hazırlanan bilim sınavına girmeye hak kazanıyor.
5. Bilim sınavının ardından sonuç listesi hazırlanıyor. Sonuç puanları hesaplanırken ALES puanının %30’u; YDS puanının %10’u; lisans mezuniyet notunun %30’u ve bilim sınav notunun %30’u alınmaktadır. Bu hesaplamada birinci olan kişi (65 puanı geçmek şartıyla) kadroya atanmaya hak kazanıyor. Birincinin hakkından vazgeçmesi durumuna karşılık ikinci kişi yedek olarak belirleniyor.

ALES ve YDS için asgari şartlar nelerdir?

Araştırma görevlisi kadrosuna atanmak için YÖK tarafından belirlenen asgari kriter, ALES’den en az 70 puan ve YDS’den en az 50 puan almış olmaktır.  Başvuran adayların puanları genelde asgari şartların çok üzerinde oluyor. Ayrıca üniversiteler, YÖK tarafından belirlenen bu asgari kriterleri yükseltme hakkına sahip.

Not ortalaması (Lisans Mezuniyet Notu) için asgari şart nedir?

Araştırma görevlisi ilanlarının büyük bir bölümünde not ortalaması için asgari şart bulunmuyor.

Not ortalaması ne kadar önemli?

Not ortalamasının yüksek olması her zaman takdir edilecek güzel bir başarı. Ancak yukarıdaki hesaplamalara bakarsanız ön değerlendirmede lisans mezuniyet notu yer almıyor. Lisans mezuniyet notu, sonuç puanı hesaplanırken %30 ağırlığa sahip olduğu görülüyor. Dikkat ederseniz ALES ve YDS puanlarınız yüksek değilse zaten ilk 10 kişilik listeye girmeniz mümkün değil. Bir başka deyişle lisans mezuniyet notunun gerekli olduğu ikinci aşamaya geçememiş oluyorsunuz.

Öğrenciler, not ortalamasını yüksek düşürmek için bazen çok çaba sarf ederken YDS ve ALES’e çalışmayı göz ardı ediyor. Ortalamanızın normal bir çalışma temposuyla 4 üzerinden 3 civarında (2,90 – 3,10) olması size yeterli olacaktır. Ortalamanızı daha da yükseltmek için çok fazla zaman harcamak yerine ALES ve YDS’ye çalışmanız daha faydalı olur. Bu nedenle size tavsiyem akademik kariyer yapmak istiyorsanız lisans öğreniminiz boyunca ALES ve YDS sınavlarına çalışın.

ALES ve YDS’den kaç almam gerekir?

Elbette bu sorunun cevabı başvurduğunuz üniversiteye ve sizinle beraber başvuranların puanlarına göre değişir.

Lisans öğreniminizi tamamladığınızda ALES’ten 80-85 ve YDS’den 55-65 civarında bir not alamadıysanız yüksek lisansa başlamakta acele etmemenizi tavsiye ederim. Bu puanlarla bile çoğu zaman 10 kişilik listeye girmekte zorlanabilirsiniz.

Eğer lisans öğreniminiz sırasında ALES’e girdiniz ve 70’ten daha düşük bir not aldıysanız ALES puanınızı yükseltmek için bir kursa gitmeye ihtiyacınız var demektir. Öğrencilerin en çok yanıldığı noktalardan birisi “ALES’e hiç hazırlanmadan 67 aldım. Çalışsam çok rahat 85 alırım.” şeklinde düşünmeleridir. ALES sınavını bilenler ne demek istediğimi daha iyi anlayacaktır. Bu sınav sadece bilgi edinilerek kısa sürede puanın yükseltilebileceği bir sınav değildir.  ALES’ten 75’in üzerinde bir not alanlar sıkı çalışırlarsa kendileri de 80’li bir not almayı başarabilirler. ALES’in süreyle yarışılan bir sınav olduğunu ve adayların çok sayıda deneme (süreli) çözerek performanslarını arttırabileceklerini söylemek isterim.

İkinci önemli sınav belirttiğimiz gibi YDS. Lisans öğreniminiz boyunca YDS’ye mutlaka bir kez girmenizi tavsiye ederim. YDS’ye ilk girişinizde 45’in üzerinde bir not aldıysanız iyi bir kursa gidip sıkı bir şekilde çalışarak bir yıl içerisinde 65’i geçebilirsiniz. Ancak özellikle 40’ın altında bir not aldıysanız ve eğitim hayatınızda hazırlık sınıfında bulunmadıysanız YDS için önünüzde zorlu ve ucu açık bir süreç var demektir.

Bir de fakülte bünyesindeki diğer bölümleri (maliye, işletme, kamu yönetimi gibi) de düşünürsek en yüksek yabancı dil puanına iktisat bölümü öğrencileri sahip oluyor.  Bu durum, hem Türkçe iktisat hem de İngilizce iktisat bölümünün diğer bölümlerden fazla olmasından kaynaklanıyor olabilir.

Araştırma görevlisi olmak için yüksek lisans yapmak şartı var mı?

Çoğunlukla (%90) araştırma görevlisi kadrosuna başvurmak için lisans mezunu olmak yeterli. Benim takip ettiğim kadarıyla iktisat bölümündeki kadro ilanlarında yüksek lisans yapıyor olmak şartı, nadiren yer alıyor. Genelde öğrenciler arasında akademisyen olmak için yüksek lisans yapmak şartmış gibi algılanıyor. Ancak bu durum günümüzde geçerli değil.

Ne zaman yüksek lisans yapmalıyım?

Bir akademik kadroya yerleştikten sonra başlamanız en iyisi olacaktır.

Yüksek lisans yaparken ALES ve YDS’ye hazırlanabilir miyim?

Bunu yapmak neredeyse imkânsız. Kafası karışık öğrencilerimizden bazıları bu listeye bir de KPSS’ye hazırlanmayı ekleyebiliyor. Ya da bazı öğrencilerin part-time çalışma zorunluluğu oluyor.

Öğrencilerimiz için şunun altını çizmek isterim. Yüksek lisans yaparken ALES ve YDS sınavlarına hazırlanmak bir öğrenci için olağanüstü performans gerektirir. Lisans eğitiminiz boyunca bu iki sınavdan birisinde ciddi bir başarı göstermediyseniz yani 4 yıllık eğitiminiz boyunca ALES’ten 80’i ya da YDS’den 55’i geçemediyseniz yüksek lisansa başlamanızı kesinlikle tavsiye etmem. Çünkü yüksek lisans vize, final ve ödevler derken ciddi bir zaman alıyor ki bu esnada ALES ve YDS’ye çalışmak oldukça güç oluyor. Bu yüzden öğrenciler hepsinde bir başarısızlık ve moral bozukluğu yaşıyor.

Önemli Notlar:

1. Bu şekilde anlatılınca akademik kariyer yapmak çok zormuş gibi görünüyor. Bu durum lisans boyunca hiç hazırlık yapmayıp 4. sınıfın 2. döneminde akademisyen olmayı düşünenler için geçerli diyebiliriz.
2. Akademik kadrolara ilişkin yasal mevzuat çok geniş. Bu  nedenle bu yazıda eksiklikler ve detaya girilmemiş bazı noktalar olabilir. Yazı da sorularınıza yeterince cevap bulamadıysanız yorum bırakabilirsiniz.