Denetim Standarları Nedir?

DENETİM STANDARTLARINA İLİŞKİN GENEL AÇIKLAMALAR:
Bağımsız denetim raporunu okuyanların bu rapordaki bilgilere güvenebilmeleri için kaliteli bir denetim çalışmasının yapılmış olduğuna inanmaları gerekir. Denetimin kaliteli olduğunun göstergesi ise denetim standartlarına uygun bir denetimin yapılmış olmasıdır. Denetim standartlarına uyulmadan yapılan denetim çalışmalarına güvenilmeyecek ve bu denetim sonuçları geçerli kabul edilmeyecektir. Denetim raporlarının geçerli ve güvenilir olması için denetim standartlarına eksiksiz olarak uyulmalıdır.
Denetim çalışmalarında uyulması gereken denetim standartları genel kabul görmüş denetim standartlarıdır. Genel kabul görmüş denetim standartları, denetim sürecinde uyulması zorunlu asgari kurallar ve ana ilkelerdir. Bunlar, 10 adet standarttan oluşmaktadır. Genel kabul görmüş denetim standartları denetçiye, denetim yaparken hangi denetim yöntem ve tekniklerini kullanması gerektiğini belirtmez.

Bu standartlar, denetim standartlarının ana kurallarıdır. Denetim standartları ile genel kabul görmüş denetim standartları aynı anlamda değildir. Denetim standartları, genel kabul görmüş denetim standartlarının her birinin açıklayıcı ilkeleri ve ayrıntılı yorumlarıdır. Denetim standartları, denetçiye yol gösterir ve denetim sürecinde yapılması gereken işlemleri çok ayrıntılı olarak belirler. Genel kabul görmüş denetim standartları her ülkede aynı olmasına rağmen denetim standartları ülkeden ülkeye farklılıklar göstermektedir.
Genel kabul görmüş denetim standartları ilk defa yazılı kurallar olarak 1947 yılında ABD denetim uygulamasında ortaya konmuş, ana yapı muhafaza edilerek ve ülkelerin özel koşulları dikkate alınarak hemen hemen bütün ülkeler tarafından benimsenmiştir. Amerikan Yeminli Kamu Muhasebecileri Enstitüsü (AICPA – American Instıtute of certified Public Accountant) tarafından yayınlanan bu standartlar, genel kabul görmüş denetim standartları adını almıştır. Denetim standartları ise, 1972 yılında AICPA bünyesinde kurulan Denetim Standartları Uygulama Komitesi (Auditing Standards Executive Comittee) tarafından 1972 yılından sonra yayınlanmaya başlamış olup, bu standartlar uygulamaya dönük, açıklayıcı mahiyette çok sayıda tebliğ ve açıklamalardan oluşmaktadır. 1981 yılında yine AICPA “Mesleki Davranış Kuralları”nı yayınlamıştır. Burada da genel kabul görmüş denetim standartlarına uyma zorunluluğu belirtilmiştir. Mesleki davranış kuralları aynı zamanda genel kabul görmüş denetim standartlarının kapsamı içinde yer almaktadır.
Uluslararası denetim standartlarını ise “Uluslararası Muhasebe Uzmanları Federasyonu” (IFAC-The International Federation of Accountants)’na bağlı olarak kurulan Uluslararası Denetim Uygulama Komitesi (IAPC-International Auditing Practices Committee), tebliğler halinde yayınlayarak yürürlüğe koymuştur. Bu tebliğler, çalışma alanı standartları ve raporlama standartlarının açıklamaları mahiyetinde olup aşağıda kısaca belirtilmiştir.
1- Finansal tablolar denetiminin amacı ve kapsamı
2- Denetim anlaşma mektupları
3- Denetimi yönlendiren temel ilkeler
4- Planlama
5- Diğer denetçinin çalışmalarından yararlanma
6- Denetim açısından muhasebe sisteminin ve iç kontrollerin incelenmesi ve değerlenmesi
7- Denetim çalışmasının kalitesinin kontrolü
8- Denetim kanıtları
9- Belgeleme
10- İç denetçinin çalışmasından yararlanma
11- Hata ve hile
12- Analitik inceleme
13- Finansal tablolar hakkında denetçi raporu
14- Denetlenmiş finansal tablolara ait belgelerdeki bilgiler
15- Bilgisayar ortamında denetim
16- Bilgisayar destekli denetim teknikleri
17- İlgili taraflar
18- İlgili taraf işlemleri
19- Uzman kişiye başvurma
20- Denetimde örnekleme
21- Muhasebe sisteminin ve ilgili iç kontrollerin incelenmesi ve değerlenmesinde bilgisayar ortamının etkileri
22- Yönetim tarafından temsil
23- İşleyen teşebbüs
24- Özel amaçlı denetim raporları
25- Önemlilik ve denetim riski
26- Denetlenmiş finansal tablolar hakkında raporlar
Avrupa Topluluğu açısından uyulması zorunlu denetim standartları ise, AT anlaşmasının 54’ncü maddesine dayanarak, Avrupa Topluluğu Konseyinin 10 Nisan 1984 tarihinde kabul ettiği 8’nci Yönerge ile belirlenmiştir. 8. Yönerge, denetçilerin mesleki yeterlik ve atama koşullarına ilişkin hükümler getirmiştir. Bu yönerge, 31 madde ile kapsam, onaylanan kurallar, meslek bilinci ve bağımsızlık, kamuyu aydınlatma, son hükümler olmak üzere 5 bölümden oluşmaktadır.
Ülkemizde uygulanan denetim standartları, sermaye piyasası mevzuatında ve 3568 sayılı Kanunda yer alan standartlardır. Sermaye piyasası mevzuatındaki ve 3568 sayılı Kanundaki standartlar ile genel kabul görmüş denetim standartları genelde uyumludur. Ancak 3568 sayılı Kanundaki tasdik denetimi için geçerli standartlar, genel kabul görmüş denetim standartlarından farklılıklar arzedebilmektedir. Çünkü, genel kabul görmüş denetim standartları daha çok finansal denetim için geçerlidir. 3568 sayılı Kanun kapsamında yapılan denetimler, finansal denetimden ziyade tasdik denetimi ve vergi mevzuatına uygunluk denetimidir. Temel ölçüt, genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri değil vergi mevzuatındaki düzenlemelerdir. Örneğin, genel kabul görmüş denetim standartları arasında yer alan raporlama standartlarından birisi, mali tabloların genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygun olarak hazırlandığının belirtilmesidir. Ancak, genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri ile vergi kanunları arasında önemli çelişkiler olabilir. Bu nedenle 3568 sayılı Kanun kapsamında yapılan tasdik denetimi için her zaman genel kabul görmüş denetim standartları uygulanamaz.
Henüz taslak halinde bulunan ve yayınlanmamış olan diğer denetim standartları ise, TÜRMOB bünyesinde kurulan ve amacı Türkiye Muhasebe ve Denetim Standartlarını belirlemek olan, TMUDESK (Türkiye Muhasebe ve Denetim Standartları Kurulu)’in hazırladığı denetim standartlarıdır. TMUDESK’in hazırladığı Türkiye Denetim Standartları Taslağı 61 madde ile giriş ve denetim standartları olmak üzere iki ana bölümden oluşmaktadır. Bu standartlar genel kabul görmüş denetim standartları ile uyumlu olup, SPK standartları ile arasında önemli farklılıklar yoktur. TMUDESK’in bu standartları hazırlamasının amacı, ülke genelinde tüm işletmelerin denetiminde esas alınması gereken standartların belirlemesidir.