Denetçi Nedir? Denetçiler Kaça Ayrılır?
Denetçi Nedir? Denetçiler Kaça Ayrılır?
Denetçi Kavramı
Denetçi; denetim faaliyetini gerçekleştiren mesleki bilgi ve deneyimi yeterli düzeyde olan, bağımsız davranabilen, yüksek ahlaki nitelikler taşıyan uzman bir kişidir (Güredin, 2000: 9; Bozkurt, 2000: 31).
Bağımsız Denetçiler
Bir denetim firmasına bağlı ya da tek başlarına çalışan, müşterilerine belli bir ücret karşılığında denetim hizmeti sunan kişilerdir (Duman, 2001: 11). Bağımsız denetçilerin yapacağı denetimler (Güredin, 2000: 9): 1- Finansal tablo denetimi, 2- Uygunluk denetimi ve 3- Faaliyet denetimidir.
İç Denetçiler
İşletmelerin yönetici ya da sahiplerine karşı sorumlu olarak, işletme faaliyetlerinin önceden saptanan kriterlere uygun olarak yapılıp yapılmadığını denetleyen kişilerdir (Duman, 2001: 12).
Kamu Denetçileri
Kamusal örgütlere bağlı olarak çalışan denetçilerdir. Değişik kamu kuruluşları içinde kurulup örgütlendirilen bu denetim birimleri, kamu ve özel işletmelerin, yasalara, yönetmeliklere, devletin ekonomik politikasına ve kamu yararına bağlılık derecesini izler ve denetler (Aktuğlu, 1996: 87).
Yüksek Denetim Kurumu “Sayıştay”
1862’de kurulan Sayıştay, kısa bir süre sonra ilk Anayasamız olan 1876 tarihli Kanun-u Esasî’de yerini almış ve Anayasal bir kurum olma niteliğini günümüze dek sürdürmüştür. 1924 Anayasasının 100. maddesinde de, Büyük Millet Meclisine bağlı ve Devletin gelir ve giderlerini özel kanununa göre denetlemekle görevli bir Divan-ı Muhasebatın kurulacağı hükme bağlanmıştır. 1961 Anayasası’nın 127. maddesinde de Sayıştay, genel ve katma bütçeli dairelerin bütün gelir ve giderleri ile mallarını TBMM adına denetlemek ve sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlamak ve kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapmakla görevli kılınmıştır. 1982 Anayasasında da, 1961 Anayasasında yer alan bu hüküm aynı ifadelerle tekrarlanmıştır (Köse, 2007: 223).
“Muhasebat kontrolörleri;
Muhasebat Kontrolörleri 1936 yılından beri kamu kaynağı kullanan kurumlar üzerinde Maliye Bakanlığı adına dış denetim yapan ve bu alanda uzmanlaşmış bir meslek grubudur. MUHASEBAT KONTROLÖRLERİNİN TARİHÇESİ VE GÖREVLERİ
Maliye Bakanlığı merkez teşkilatı denetim birimlerinin en eskilerinden olan Muhasebat Kontrolörlüğü, 29/05/1936 tarih ve 2996 sayılı Maliye Vekaleti Teşkilatı ve Vazifeleri Hakkındaki Kanunun 9 uncu maddesinin, “Merkezde ve icabeden yerlerde malsandıklarıyla müeesesat hesaplarını tetkik ve murakabe vazifesi ile mükellef olan Muhasebe Kontrolörleri …” hükmüyle kurulmuştur.
07/07/1936 tarih ve 2/4903 sayılı Maliye Vekaleti Teşkilatının Vazifelerini Gösterir Nizamnamenin değişik 29 uncu maddesinde, “Muhasebe Kontrolörleri Genel Müdürlüğün direktifi dairesinde, malsandıkları ile askeri ve mülki kurum saymanlıklarının sabit ve döner sermayeli idarelerin hesaplarını tetkik ve murakabe eder ve Bakanlıktan verilen mezuniyet üzerine her türlü takibatı yapar. Bunların mesai tarzı ve hesap tetkik noktasından selahiyati Talimatname ile tayin olunur.” denilmiş ve 1938 yılında hazırlanan Muhasebe Kontrolörlerinin Vazifelerini Gösterir Talimatnamede de bu hususlara açıklık getirilmiştir.
Merkezi denetim elemanı olarak yurt çapında görev yapan muhasebat kontrolörleri; 178 sayılı Maliye Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 11’inci ve 43’üncü maddeleri ve Muhasebat Kontrolörleri Görev ve Çalışma Yönetmeliğinde yer alan esaslar çerçevesinde teftiş, inceleme, soruşturma yapmakta ve Genel Müdürlükçe verilen diğer görevleri yerine getirmekte olup, halen Ankara, İstanbul ve İzmir Grup Başkanlıklarında toplam 132 kişi (87 başkontrolör, 23 kontrolör ve 22 stajyer kontrolör) olmak üzere faaliyetlerini sürdürmektedir.
Kariyer bir meslek olan kontrolörlüğe yazılı ve sözlü bölümlerden oluşan özel bir yarışma sınavı ile stajyer muhasebat kontrolörü olarak girilir. Stajyerlik dönemi girişten itibaren 3 yıldır. Bu süre içinde stajyer muhasebat kontrolörlerine denetim elemanlığı mesleğinin gerektirdiği eğitimler verilir. Refakatte denetim tecrübesi kazandırılır. Doktora tezleri ile kıyaslanabilir mahiyette mesleki tezler hazırlatılır ve bunlar değerlendirilir. İkinci yılın sonunda “yetki sınavı”na tabi tutularak bunda başarılı olanlara stajyerliğin üçüncü yılında tek başına denetim yetkisi verilir ve nihayet üçüncü yılın sonunda yapılan “yeterlik sınavı”nı kazananlar muhasebat kontrolörlüğü kadrosuna atanır.
Muhasebat Kontrolörleri; merkezi yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin muhasebe birimleri olan Merkez Saymanlıkları, Defterdarlık Muhasebe Müdürlükleri, Malmüdürlükleri, Kurum Saymanlıkları ile Üniversite ve Sağlık Kurumları Döner Sermaye Saymanlıkları, diğer döner sermaye ve fon saymanlıkları işlemlerini kanun, kararname, tüzük, yönetmelik ve ilgili diğer mevzuat hükümlerine uygunluğu yönünden denetlemek; denetlenen saymanlıklarda hesap ve kayıtların muhasebe yönetmelikleri gereğince düzenlenmelerini sağlamak; suç sayılan eylem ve işlemleri görülenler hakkında soruşturma yapmak, Kanun, kararname, tüzük, yönetmelik ve diğer mevzuat hükümleri ile ilgili görüş bildirmek ve önerilerde bulunmak, görev ve yetkilerine sahiptirler. Bu faaliyetler kapsamında; adli, idari, disiplin ve mali yönden değerlendirmeler yapılmakta, bu saymanlıkların iş ve işlemleri ile genel yönetim kapsamındaki mahalli idarelerin (belediyeler, il özel idareleri ve bunların kurduğu birlikler), düzenleyici denetleyici kurumların ve Sosyal Güvenlik Kurumunun mali tabloları, muhasebe ve raporlama standartları ile muhasebe tekniğine uygunluk açısından denetlenmektedir.
5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu gereğince kamu harcamaları izlenmekte ve riskli alanlar belirlenerek özel inceleme programları düzenlenmektedir. Ulusal ölçekte birçok bilgi sisteminden elde edilen verilerin değerlendirildiği bu programlarda kamuoyuna yansıyan pek çok çarpıcı sonuç elde edilmiştir. Ayrıca inceleme sonuçlarından yola çıkılarak sorunlu kamu harcama alanlarının rehabilite edilmesine ilişkin çözüm öneri geliştirilmektedir.