Aşırı Düşük Teklif Sorgulaması Yapmak Zorunlu mu?
Son Düzenlemelere Göre Aşırı düşük Teklif Sorgulaması Yapmak Zorunlu mu?
4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nda, 6518 sayılı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname İle Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile yapılan değişiklikler 7.6.2014 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Buna göre; ihale yapan idarelerin aşırı düşük teklif sorgulaması yapmadan alım yapabilmelerinin önü açılmış ayrıca yapılacak sorgulamalardaki işlemlere netlik kazandırılmıştır.
Kanun yürürlüğe girmeden önce İdareler, bazı istisnai durumlar haricinde belirledikleri yaklaşık maliyetin (İdarelerin ihaleden önce belirledikleri rayiç bedeldir.), yüklenici kârı (Yaklaşık maliyete eklenen yüklenici kârıdır.) haricindeki miktarından daha aşağısında teklif veren isteklilere, aşırı düşük teklif sorgulamasına tabi tutmaktaydı. Yani ihale yapan idareler aşırı düşük teklif sorgulamaları için sınır değer (Sınır Değer = Yaklaşık Maliyet – Kar Tutarı) belirleyip, bu değerin altında kalan tekliflere sorgulama yapmaktaydı.
Ancak yeni düzenleme ile birlikte İdareler, mevcut uygulamanın yanı sıra, ihale ilanında ve dokümanında belirtilmesi kaydıyla aşağıdaki işlemleri uygulayabilecektir:
– Aşırı düşük teklif sorgulaması yapmadan, doğrudan en düşük teklif sahibi üzerinde ihaleyi bırakabilecek veya
– Yaklaşık maliyeti eşik değerin yarısının altında olan ihalelere özgü olmak üzere, sınır değerin altındaki teklifler doğrudan reddedilebilecek (2014 yılı itibariyle yapım işlerinde eşik değer 31.844.702 TL/2= 15.922.351,00 TL, hizmet işlerinde ise genel ve katma bütçeli idareler için 868.486/2= 434.243.00 TL diğer idareler için ise 1.447.479/2= 723.739,50 TL olarak hesaplanmalıdır.) veya
– Personel çalıştırılmasına dayalı hizmet alımı ihalelerinde kâr hariç yaklaşık maliyet tutarı esas alınarak aşırı düşük teklif sorgulaması yapılabilecek veya
– Yine personel çalıştırılmasına dayalı olmayan hizmet alımı ihalelerinde sorgulamanın yapılacağı sınır değeri; yaklaşık maliyetin 1.3 sayısına bölünmesinden (Sınır Değer = Yaklaşık Maliyet / 1.3) elde edilen tutar olarak tespit edilerek aşırı düşük teklif sorgulaması yapılabilecektir.
Getirilen değişikliklerle aşırı düşük teklif sorgulamalarında, ihaleye katılan istekliler lehinde mevzuatın eskiye oranla biraz daha avantaj sağladığı değerlendirilebilir. Buna mukabil yapılacak sözleşmelerin riskini azaltmak ve kamu zararına neden olunmasının önüne geçilmesi için idarelere;
– İhalenin sınır değerin altında kalan bir istekli üzerinde bırakılması halinde alınacak kesin teminat tutarı yaklaşık maliyetin %9’u olarak belirlemek veya
– İhalenin sınır değerin üzerinde kalan bir istekli üzerinde bırakılması halinde kesin teminat tutarını eskiden olduğu gibi yine sözleşme bedelinin % 6’sı olacak şekilde işlem yapmak zorunluluğu getirilmiştir.
Ayrıca yeni düzenlemelerle hizmet alımı ihalelerine ilişkin olarak; ihaledeki sözleşme ve genel giderler için belirlenmiş olan %3 oran, %4’e çıkarılmıştır. Böylece idareler oluşturdukları yaklaşık maliyeti, istekliler de verdikleri teklifi, sözleşme ve genel giderler oranını %4 olarak hesaplamak zorundadırlar.
Sonuç ve değerlendirme
Yapılan değişikliklerle aşağıdaki faydaları sıralanabilir;
– Yeni düzenleme ile hizmet alım ihalelerinde aşırı düşük teklif sorgulamalarındaki karmaşık mevzuat ve ihale işlemleri sadeleştirilmiştir.
– Değişiklikten önce personel çalıştırmaya dayalı olmayan hizmet alımlarında aşırı düşük teklif sorgulamasının yapılmayacağı gibi bir düşünce, bu düzenleme ile sona ermiştir. Değişiklik ile bu tür alımların da aşırı düşük sorgulamasına tabi tutulması gerektiği anlaşılmıştır.
– İhale işlemlerine yönelik idarelere ve Kamu İhale Kurumu’na başvuru sayısı bu değişiklikle azalacak, ihale işlem süreleri hızlanacaktır.
– Sözleşme ve genel giderler oranının %4’e çıkarılmasıyla, hizmet alımlarında işten çıkarılacak işçiler için işverenlerce ödenecek kıdem tazminatı giderlerinin karşılayabilme olanağı sağlanmıştır. Eski uygulamadaki %3’lük oran, zaten sözleşme ile genel giderlerin karşılanmasına yetmemekteydi. Bu oranın %4’e çıkarılması olumlu olmakla birlikte, sözleşme ve genel giderlerin karşılanmasında yeterli bir oran olmadığı kanaatindeyiz.
Yapılan değişikliklerin faydaları yanında, uygulamada bazı sorunlarla karşılaşılacağı da değerlendirilmektedir. Şöyle ki;
– Kadrosunda ihale mevzuatına hâkim uzman personel çalıştıran idareler, sözleşme uygulamasındaki riski göze almadan, ihale aşamasında mutlaka aşırı düşük teklif sorgulamasının yapılmasını ve gerçekçi piyasa fiyatlarıyla ihalenin sonuçlanmasını sağlayacaktır. Bununla birlikte kadrosu ve süresi aşırı düşük teklif yapmaya elvermeyen idareler, aşırı düşük teklif sorgulaması yapılmadan ihaleyi sonuçlandırmayı tercih edecek ve en düşük fiyat veren istekli üzerinde ihale bırakacaktır. Bu durum da, aynı tür ihale için, farklı idarelerce farklı fiyatların oluşmasına, idarelerin devamlılığı ve güvenilirliğini olumsuz yönde etkileyecektir.
– Her ne kadar ihale mevzuatında işçilik maliyetinin altındaki tekliflerin değerlendirme dışı bırakılması öngörülmekteyse de, yapılan düzenlemeyle ihalelerde en düşük teklifi veren isteklilere ihalenin verilebilmesinin önü açılmıştır. Bu durumda aşırı düşük teklif sorgulaması yapılmadan gerçekleşen ihalelerde, teklifini asgari işçilik maliyetinin altında veren istekliler, sözleşme yapıldıktan sonra işçilik maliyetinden ve işin kalitesinden taviz vermek durumunda kalacaklardır.
– Yaklaşık maliyeti eşik değerin yarısının altında olan ve yaklaşık maliyeti eşik değerin yarısından daha düşük hesaplandığı ihalelerde, teklifi sınır değerin altında olan isteklilerin idarelerce doğrudan reddedilmesi düzenlemesi de sakıncalıdır. Örneğin idarenin yanlış hesapladığı yaklaşık maliyete göre sınır değer de yanlış hesaplanmış olacağından, sırf teklifi sınır değerin altında kaldığı gerekçesiyle teklifini doğru hazırlayan isteklilerin değerlendirme dışı bırakılması da mümkündür!
– Yapılan düzenleme, mal alım ihalelerine yönelik olarak herhangi bir hüküm getirmediği için, eksiktir. Keza kamu alımlarında mal alımları için herhangi bir sınır değer hesaplaması öngörülmediği gibi, aşırı düşük teklif sorgulaması yapılması konusunda da bir hükme yer verilmemiştir. Oysa 4734 sayılı Kanun’un 38’inci maddesi, ihale türü gözetmeksizin tüm alımlarda aşırı düşük teklif sorgulaması yapılmasını öngörmektedir. Kanaatimizce mal alım ihalelerinde de sınır değer hesaplaması ile ilgili yeni hükümler getirilmeli ve mal alım ihalelerinde de aşırı düşük teklif sorgulamasının sağlıklı yapılması sağlanmalıdır. Aksi durum, 4734 sayılı Kanun’un 5’inci maddesi “Kamu kaynaklarının uygun şartlarda ve verimli kullanılması” ilkesine de aykırı olacaktır.