Türkiye Cumhuriyetinde Yüksek Denetimin Gelişim Süreci

Türkiye Cumhuriyetinde Yüksek Denetimin Gelişim Süreci
Kurtuluş Savaşı yıllarında mali işlemlerin denetlenmesi amacıyla bir komisyon kurulmuş ve Sayıştay kurulana kadar bütçe denetimi bu komisyon tarafından yürütülmüştür. 1920 yılında Ankara’da kurulan TBMM hükümeti milli mücadeleye başladıktan sonra, mevcut mali idareyi ve mali sistemi bağımsızlığını kazanıncaya kadar değiştirmemiş, hatta Cumhuriyetin ilanından sonra da bir kaç yıl Osmanlı mali mevzuatını uygulamış ve müesseselerini devam ettirmiştir (Öner, 2005: 513).
Cumhuriyetin ilanından kısa bir süre sonra, 24 Kasım 1923 tarih ve 374 sayılı Divan-ı Muhasebatın Sureti İntihabına Dair Kanun ile Sayıştay yeniden kurulmuştur (Köse, 2007: 213).
Cumhuriyet döneminde, devlet muhasebesinin günün koşullarına uydurulma çalışmaları başlamıştır. 1925 yılında bütün hesap hareketlerinin bir sayfada gösterilmesi amacıyla bir “Esas Defteri” tesis olunarak Amerikan usulüne (defteri kebirli yevmiye) benzer bir sistem kaza mal sandıkları ile Tümen ve Kor muhasebeciliklerinde kullanılmaya başlanmıştır (Ergeneli, 1949: 5).
26 Mayıs 1927 tarih ve 1050 sayılı “Muhasebe-i Umumiye Kanunu” (Genel Muhasebe Kanunu) ile devlet ve bütçeye ilişkin temel ilkeler ortaya konmuştur (Coşan, 1980: 3).
1928 yılında “Hazine Usulü Hesabiyesine Dair Talimatname” (Hazine İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesine İlişkin Yönetmelik) yürürlüğe girmiştir. Yeni Talimatname ile hesaplar daha da basitleştirilmiş, “Esas Defteri” yerine “Tasnif Yevmiyesi” kurulmuştur (Gülçiçek ve Güler, 2004: 63).
1 Ocak 1948 yılından itibaren “Devlet Muhasebesi Genel Yönetmeliği ile Devlet Muhasebesi Muamelat Yönetmeliği” yürürlüğe konulmuştur. Devlet Muhasebesi Genel Yönetmeliği ile hesapların işleyişi açıklanmış “Devlet Muhasebesi Muamelet Yönetmeliği” ile de kullanılacak muhasebeleştirme belgelerine yer verilmiştir. 1928 tarihli Yönetmelikteki “Tasnif Yevmiyesi” yerine, “Yevmiye Defteri” uygulamasına geçilmiş ve yardımcı defterlerde esaslı değişiklikler yapılmıştır (Gülçiçek ve Güler, 2004: 63).
1970’li yıllarda devlet muhasebe sistemini geliştirme adına ilk reform çalışmaları başlatılmış olup, bu konuda yabancı uzmanlardan destek alınmıştır. Haziran 1971’de Julian F. Cannon’un “Merkezi Hesap Sistemi Üzerinde Teklif” başlıklı raporu bu kapsamda yapılan çalışmalara önemli bir örnek teşkil etmektedir (Cannon, 1971: 44).
1975 yılı Haziran ayında devlet muhasebesini geliştirme projesi adıyla geniş bir proje çalışması başlatılmıştır. Maliye Bakanlığı’nca bu projenin Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı ve devlet fonu yardımıyla yürütüleceği ifade edilmiştir (www.demud.org.tr, 2010).
03.05.2005 tarih ve 2005/8844 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile 8 Haziran 2005 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren “Genel Yönetim Muhasebe Yönetmeliği” 2003 tarihli Devlet Muhasebesi Genel Yönetmeliği’ni yürürlükten kaldırmıştır. Bu yönetmeliğin amacı, yürürlükten kaldırılan “Devlet Muhasebesi Genel Yönetmeliği”ne göre genişletilmiştir. Mali saydamlığın vazgeçilmez bir unsuru olan hesap verilebilirlik yönetmelik metnine eklenmiştir (Kulaksız, 2005: 73).