SOSYAL SİGORTA UYGULAMALARINDA SOSYAL GÜVENLİK DESTEK PRİMİ

I-GİRİŞ Sosyal güvenlik sisteminde, sigortalılara yaşlılık aylığı bağlanmasında esas olan, kişinin çalışma verimini düşürecek kadar yaşlanmasıdır. Yani kişinin belli bir yaşa gelmiş olması nedeniyle, mesleki faaliyetini sürdürememesi durumunda, uğrayacağı gelir kaybının telafi edilmesi, asgari geçimini sağlayacak gelirin sağlanmasıdır. Oysa, ülkemizde bu durumdan farklı olarak yaşlılık aylığı bir tür işsizlik sigortası geliri olarak görülmekte, emekliler hem yaşlılık aylıklarını almaya devam ererken, hem de çalışmayı sürdürmektedir. Kadınların 38, erkeklerin 42 yaşında emekli olabildiği bir sosyal güvenlik sisteminde, bu kaçınılmaz bir sonuçtur. Emeklilerin sosyal güvencesinin bulunduğu düşünülerek, sigortalılık bildirimi yapılmamakta, kalifiyeli işçiyi; vergi ve sigorta prim yükümlülüklerinden kaçınılarak, düşük maliyette çalıştırılmaktadır. Uygulanan yanlış politikalar sonucu, 1980?lerle birlikte sosyal güvenlik sisteminde meydana gelen açıklar, bir takım kaynak arayışlarına neden olmuştur. Prim kaybının önlenmesi, genç istihdamın arttırılması amaçlarına da hizmet edeceği düşüncesiyle sosyal güvenlik destek primi bir kaynak olarak görülmüştür.

II-KAVRAM Sosyal güvenlik destek primi, diğer ülke sosyal güvenlik mevzuatlarında yer almayan, ülkemize özel bir uygulama olup, kanunla kurulu, Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK), T.C. Emekli Sandığı, Esnaf ve Sanatkarlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu (Bağ-Kur) ve 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunun Geçici 20 inci maddesine göre kurulan sandıklardan oluşan sosyal güvenlik kurumlarından, malullük veya emekli aylığı almakta iken, SSK ve Bağ-Kur?a tabi sigortalı bir işte çalışanların, bir çeşit sosyal güvenlik vergisi niteliğinde ödediği primlerdir. Emekli Sandığında bu nitelikte bir uygulama bulunmamaktadır.

III-SOSYAL SİGORTALAR KURUMU UYGULAMASINDA SOSYAL GÜVENLİK DESTEK PRİMİ Sosyal güvenlik destek primi uygulamasına, 506 sayılı Kanunun 3?üncü maddesinin II?nci bendi (c) fıkrası ile 63?üncü maddesinde 29.04.1986 tarih ve 3279 sayılı Kanun ile yapılan değişikliğin1 06.05.1986 tarihinde yürürlüğe girmesi üzerine başlanılmıştır. Bu tarihten önce kanunla kurulu sosyal güvenlik kurumlarından malullük veya emekli aylığı almakta olanlar, 506 sayılı Kanuna tabi olmayı gerektiren bir işte çalışmaya başladıkları taktirde, sadece iş kazasıyla, meslek hastalıkları ve analık sigortaları primi ödemekteydiler. Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin (SSİY) 4?ncü maddesi (r) fıkrasında, sosyal güvenlik destek primi: SSK?dan yaşlılık aylığı veya diğer kanunla kurulu sosyal güvenlik kurumlarından malullük veya yaşlılık aylığı almakta iken, sigortalı bir işte çalışmaya başlayan kimselerin 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunun 78? inci maddeye göre tespit edilen prime esas kazançları üzerinden, yine aynı Kanunun 63? üncü madde hükmüne göre sigortalı ve işverenlerden belirli oranlarda alınan tutarını ifade etmektedir. Açıkça kanun koyucu, kurulu sosyal güvenlik kurumlarından malullük yada emeklilik aylığı almakta iken, sosyal sigortalara tabi bir işte çalışmaya başlayanlar hakkında; yaşlılık, malullük ve ölüm sigortalılarının uygulanmasını uygun görmemiştir. Çünkü bu kişiler, esasen emeklilik yada malullük dolayısıyla, kendi sosyal güvenlik kurumlarındaki yaşlılık, malullük yada ölüm sigortalarından yararlanmaktadırlar. Çalışılan ikinci kurumdan ayrı bir yaşlılık, malullük veya ölüm aylığı yardımı sağlanmaz. Buna, sosyal sigortalardan yararlanmada teklik ilkesi denir.2 Bunun tek istisnası vardır. Şöyle ki, bunlardan sadece kendi kanunlarına göre görev malullüğü aylığı bağlanarak işi bırakmış olanlar SSK?ya yazılı başvuru şartıyla malullük yaşlılık ve ölüm sigorta kollarından ikinci bir yardım alabilir.3 Getirilen bu düzenleme ile, ölüm aylığı alanlar ile iş kazası veya meslek hastalığından ötürü gelir alanlar kapsam dışında tutulmuş, kanunla kurulu başka sosyal güvenlik kurumlarından ölüm aylığı alanlar ile iş kazası veya meslek hastalığından ötürü gelir alanlar sosyal güvenlik destek primi ödemeksizin, 506 sayılı Kanuna tabi olarak çalışabilirler. 1. Malul Aylığı Alanların Çalışması Malullük aylığından yararlananların da sosyal güvenlik destek prim ödemeleri gerekmektedir. 506 sayılı Kanunun 58. maddesine göre, SSK?dan malullük aylığı alanların aylıkları ister sosyal güvenlik destek primi ödensin, ister ödenmesin, bunlar 506 sayılı Kanuna tabi bir işte çalışmaya başladıkları tarihte malullük aylığı kesilir. Ancak Bağ-Kur, Emekli Sandığı ve 506 sayılı Kanunun geçici 20?nci maddeye göre kurulan sandıklardan malullük aylığı alanlardan, malullük aylıkları kesilmeden, sosyal güvenlik destek primi kesilecektir. Vazife malullüğü ve adi malullük 506 sayılı Kanunda olmayan, T.C. Emekli Sandığı Kanununda bulunan tabirlerdir. Emekli Sandığı Kanunun 44?üncü maddesinde, her ne sebep ve surette olursa olsun vücutlarında hasıl olan arızalar veya duçar oldukları tedavisi imkansız hastalıklar yüzünden vazifelerini yapamayacak duruma giren iştirakçilere (malul) denileceği ve haklarında Emekli Sandığı Kanununun malullüğe ait hükümlerinin uygulanacağı hükme bağlanılmıştır. Aynı Kanunun 45?inci maddesinde de maluliyet gerektiren durumun görev esnasında olması halinde de görev malulü sayılacağı belirtilmiştir.4 Emekli Sandığına bağlı memur olarak çalışırken sadece vazife malulü olarak işi bırakmış ve vazife malulü aylığı bağlanmış kimse, 506 sayılı Kanuna bağlı bir işte çalışıp 2829 sayılı Kanuna göre hizmetleri birleştirip, ikinci defa emekli olmak ya da malullük aylığı almak istiyorsa Kuruma yazılı başvurması şarttır5. Kanunla kurulu sosyal güvenlik kurumlarından görev malullüğü aylığı almakta olanlar, yazılı talepleri üzerine ayrıca malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tabi tutulabilirler. Bunlar için aylık sosyal güvenlik destek primi yanısıra malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi de ödenmekte, bildirimleri için ayrıca belge türü alanına 18 kaydı yapılarak prim ve hizmet belgesi6 düzenlenmektedir. Bu durumda bulunanlardan hem %30( %22.5 işveren ve %7.5 işçi payı) sosyal güvenlik destek primi, hem de %20 oranında (%11 işveren ve %9 işçi payı) malullük yaşlılık ve ölüm sigortaları primine tabi tutularak, ödenecek toplam prim tutarı %50?dir. Malullük yaşlılık ve ölüm sigortalarına tabi olmak için yazılı talepte bulunmayan görev malulleri için sadece %30 sosyal güvenlik destek primi kesintisi yapılarak ayrıca prim ve hizmet belgesi düzenlenecektir. SSK?dan malullük aylığı alanlar 506 sayılı Kanun uyarınca bir işte çalıştıkları takdirde, malullük aylığı kesilerek tüm sigorta kollarına tabi olarak bildirim yapılması gerekmektedir. Yani, SSK?dan malullük aylığı alanlar sosyal güvenlik destek primi ödeyerek çalışması mümkün değildir. 2. Yaşlılık Aylığı Alanların Çalışması Sosyal Sigortalar Kurumu?ndan yaşlılık aylığı alanların bir hizmet akdine dayanarak çalışmaya devam etmesi halinde Sosyal Sigortalar Kanununun 63. maddesinde sigortalılara iki seçenek sunulmuştur. Sigortalılar, ya yaşlılık aylığını kestirerek tüm sigorta kollarına tabi çalışacaklar, ya da sosyal güvenlik destek primi ödeyerek yaşlılık aylığı almaya devam edebileceklerdir. A- Yaşlılık Aylığının Kesilerek Tüm Sigorta Kollarına Tabi Çalışma SSK.na göre yaşlılık aylığı almakta iken, sigortalı olarak çalışmaya başlayanların yaşlılık aylıkları çalışmaya başladıkları tarihte kesilir. (506 s. K. 63/A-1) Yukarıdaki fıkraya göre yaşlılık aylıkları, kesilenlerden yeniden çalıştıkları süre zarfında 78 inci maddeye göre prime esas kazançları üzerinden 73 üncü madde gereğince prim alınır. Yaşlılık aylıkları kesilenlerden işten ayrılarak yaşlılık aylığı verilmesi için yazılı talepte bulunan sigortalıya aşağıdaki fıkra hükmüne göre yeniden hesaplanarak, yaşlılık aylığı, talep tarihini takip eden aybaşından başlanarak ödenir. (506 s. K. 63/A-2) Bu sigortalılar için yazılı talep tarihlerine göre yeniden yaşlılık aylığı hesaplanır ve bu aylık, önceden bağlanan yaşlılık aylığından fazla ise, hesaplanan yeni aylık üzerinden ödeme yapılır. Hesaplanan yeni aylığın eski aylıktan düşük olması halinde, eski aylık esas alınır. Ancak, aylığı kesildikten sonra geçen prim ödeme gün sayıları SSK. nun 61 inci maddesine göre aylık bağlama oranının tespitinde değerlendirilir. (506 s. K. 63/A-3) B- Yaşlılık Aylığı Kesilmeden Sosyal Güvenlik Destek Primine Tabi Olarak Çalışma SSK. na göre yaşlılık aylığı almakta iken sigortalı olarak bir işte çalışmaya başlayanların yazılı talepte bulunmaları halinde yaşlılık aylıklarının ödenmesine devam olunur. Ancak bunlardan 78 inci maddeye göre tespit edilen prime esas kazançları üzerinden % 307 oranında Sosyal Güvenlik Destek Primi kesilir. Bu primin 1/4?ü sigortalı hissesi, 3/4?ü işveren hissesidir. (506 s. K. 63/B-2) 3. Sosyal Güvenlik Destek Primine Tabi Çalışanların Kuruma Bildirilmesi SSK?dan yaşlılık aylığı almakta iken yeniden çalışmaya başlayanlar hakkında uygulanacak olan sigorta türünün belirlenmesinde sigorta kolu tercih bildirimi belgesinin bulunması gerekmektedir. Sigorta kolu tercih bildirimleri, aylığın hangi sigorta il/sigorta müdürlüğünce bağlandığına bakılmaksızın sigortalıların yeniden çalışmaya başladıkları işyerinin bağlı bulunduğu sigorta il/ sigorta müdürlüğüne üç nüsha olarak verilecektir.8 Sosyal güvenlik destek primine tabi olarak çalışmak isteyenler bir dilekçe ile, işyerinin bağlı bulunduğu sigorta müdürlüğüne, sigorta kolu tercih bildirimi ile başvuracaklardır. 506 sayılı Kanunda herhangi bir süre öngörülmediğinden, yaşlılık aylığı alan sigortalıların, işe alındıkları tarihi izleyen ayın son gününden sonra verilen bildirimlerde işleme alınmaktadır. Sigorta il/sigorta müdürlüklerince, aylık sosyal güvenlik destek prim bordroları her ay düzenli olarak incelenmekte, özellikle o ay içinde çalışmaya başlayanların sigortalı işe giriş bildirgelerinin ve sigorta kolu tercih bildirimlerinin Kuruma verilip verilmediği, işverenlerce uygulanan sigorta türünün, sigortalının tercihine uygunluğu SSK?ca araştırılmaktadır. 26.02.2000 tarihinden geçerli olmak üzere sosyal sigorta işlemleri yönetmeliğinin 20?inci maddesinde yapılan düzenleme9 ile sosyal güvenlik destek prime tabi tutulan sigortalılar için, işe giriş bildirgesi verilmeyeceğine ilişkin hüküm yürürlükten kaldırılmıştır. Gerek SSK?dan yaşlılık aylığı, gerekse diğer sosyal güvenlik kurumlarından malullük veya emekli aylığı almakta iken sosyal güvenlik destek primine tabi tutulan sigortalılar için sigortalı işe giriş bildirgesi verme zorunluluğu getirilmiştir. Buna göre, sosyal güvenlik destek primine tabi tutulan sigortalılar için, 506 sayılı Kanunun 9?uncu maddesinde belirtilen sürede Kuruma çalışmaya başladığı tarihten en az bir gün önce10 ilgili sigorta il/sigorta müdürlüğüne işe giriş bildirgesi verilmesi gerekmektedir. Bu gibi sigortalılar için alınacak olan işe giriş bildirgelerine ait tescil işlemleri, cari usullere göre sonuçlandırılmakta, süresinde Kuruma verilmeyen işe giriş bildirgeleri için işverenlere 506 sayılı Kanunun 140?ıncı madde gereği, idari para cezası uygulanmaktadır. Kurum uygulamalarından kaynaklanan işverenlerin yoğun sızlanma ve şikayetlerine neden olması üzerine 26.02.2000-01.08.2002 arasında sosyal güvenlik destek primine tabi olarak çalışmaya başlayanların yasal süresinde Kuruma verilmeyen işe giriş bildirgeleri için idari para cezası uygulanmaması, bu şekilde uygulanan idari para cezalarıyla ilgili olarak yapılan tahsilat tutarının ilgili işverenlerin varsa prim borcuna mahsup edilmesinin, yoksa ilgililere iadesi SSK Yönetim Kurulunun 28.11.2002 tarih, VII/3067 sayılı Kararıyla uygun görülmüştür.11 506 sayılı Kanuna göre yaşlılık aylığı almakta iken, sigortalı olarak çalışmaya başlayanlar diledikleri takdirde yaşlılık aylığını kestirerek tüm sigorta kollarına tabi olarak çalışabileceklerdir. Yaşlılık aylığı kesilerek çalışacak sigortalıların sigorta primine esas kazanç tutarları üzerinden normal sigortalılar gibi sigorta primi hesaplanacaktır. Yaşlılık aylığı kesilenlerden, çalıştıkları süre zarfında prime esas kazançları üzerinden 506 sayılı Kanunun 73. maddesi gereğince (normal sigortalıların ödedikleri prim oranları üzerinden) prim alınacak ve bu sigortalıların prime esas kazanç tutarları ve çalışma gün sayıları prim ve hizmet belgesinde gösterilecektir. 506 sayılı Kanunun 63?üncü maddesine göre çalışmalarını sürdürürken sigorta kolu tercih bildirim belgesiyle aynı işyerinde statü değiştiren (tüm sigorta kollarına devam etmekte iken sosyal güvenlik destek primine, sosyal güvenlik destek primine devam etmekte iken tüm sigorta kollarına geçen) sigortalılar için işverenlerden işe giriş bildirgesi istenmeyecektir. Diğer sosyal güvenlik kurumlarından malullük veya yaşlılık aylığı almakta iken anılan 506 sayılı Kanuna tabi sigortalı olarak sosyal güvenlik destek primine tabi tutulanlardan sigorta kolu tercih bildirimi istenmemektedir. Tahsis talep tarihi ile aylık başlangıç tarihi arasında yeniden başladığı çalışmasını, yaşlılık aylığının başlangıç tarihinden (dahil) sonra da sürdüren sigortalıların talepte bulunmaları halinde, tahsis işleminin sonuçlanıp sonuçlanmadığına bakılmaksızın haklarında yeniden çalışmaya başlanan tarihten geçerli olmak üzere sosyal güvenlik destek primi kesilecektir. Tercihlerini tüm sigorta kollarına tabi çalışma yönünde kullananlar, işten ayrıldıktan sonra yeniden müracaat etmesi halinde yaşlılık aylığı yeniden hesaplanacak ve bu yeni aylık ile eski aylıktan fazla olanı bağlanacaktır. Tercihleri olmaksızın işverenlerce tüm sigorta kollarına tabi tutulduğu ya da sigortasız çalıştırıldığı tespit edilen sigortalılardan kurumca yapılan yazılı ihtara rağmen herhangi bir tercihte bulunmayanların aylıkları durdurulmaktadır. Bu bildirimlere göre yapılacak statü değişikliklerinde, işten ayrılma şartı aranmamakta, sigorta kolu tercih bildiriminin Kuruma verilmesi yeterli sayılacaktır. Statü değiştirmeksizin aynı işverene ait bir başka işyerine nakledilenlerden sigorta kolu tercih bildirimi istenmemektedir. Yaşlılık aylığı almakta iken talepleri üzerine tüm sigorta kollarına tabi tutulanlardan, kesilmiş bulunan aylığın ödenebilmesi için sigorta kolu tercih bildirimini verenlere, bildirimin Kurum kayıtlarına geçtiği tarihi izleyen aybaşından itibaren hesaplanan aylığı ödenecek, tahsis talep tarihinden (bildirimin Kurum kayıtlarına geçtiği tarihten) itibaren tüm sigorta kollarına prim ödeme haline son vererek, bunlardan aynı tarih itibariyle sosyal güvenlik destek primi ödenmesi sağlanacaktır. Sosyal güvenlik destek primine devam etmekte iken tüm sigorta kollarına tabi olmayı isteyen sigortalılardan, çalıştığı işten ayrılarak yaşlılık aylığı ödenmesi için yazılı talepte bulunanlara, tüm sigorta kollarına tabi oldukları son çalışmaları da dikkate alınarak talep tarihine göre tekrar aylık hesaplanmakta ve hesaplanan bu aylık önceden bağlanan aylıktan fazla ise yeni aylık üzerinden ödeme yapılmakta, yeniden hesaplanan aylığın eski aylıktan az olması halinde ise eski aylık esas alınmakta, ancak aylık kesildikten sonra sigortalı olarak geçen prim ödeme gün sayıları aylık bağlama oranının tespitinde göz önünde bulundurulmaktadır. 4. Sosyal Sigorta Yardımları Yaşlılık aylığı almakta iken sigortalı bir işte çalışanlar, kendilerine ve bunların geçindirmekle yükümlü oldukları eş ve çocuklarına, ana ve babalarına tanınan sosyal sigorta haklarından aynen yararlanırlar (506 s. K. 63/B-2). Sosyal Güvenlik Destek Primi ödenmiş süreler, SSK. na göre sigortalılık süresinden sayılmaz ve 24/05/1983 tarih ve 2829 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumlarına Tabi Olarak Geçen Hizmetlerin Birleştirilmesi Hakkında Kanun hükümleri uygulanmaz, 64 üncü madde hükmüne göre toptan ödeme yapılmaz. Ancak iş kazası veya meslek hastalığı halinde 12 nci madde hükümleri uygulanır (506 s. K. 63/B-4). SSK.na göre yaşlılık aylığı almakta iken sigortalı bir işte çalışmaları dolayısıyla bu maddenin (A) fıkrasına göre yaşlılık aylığı kesilenler, çalıştıkları süre içinde (B) fıkrasında yazılı hükümlerin uygulanmasını; (B) fıkrasına göre yaşlılık aylığı kesilmeden çalışanlar ise çalıştıkları süre içinde haklarında (A) fıkrasında yazılı hükümlerin uygulanmasını isteyebilirler. (506 s. K. 63/B-5) 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunun 3?üncü maddesinin II?nci bendi (c) fıkrası kapsamına girenler, iş kazası veya meslek hastalığı 506 sayılı Kanunun 12. maddesinde sayılan sosyal sigorta yardımlarından12 yararlanırlar. 5.Avukatlardan ve Noterlerden Sosyal Güvenlik Destek Primi Kesilmesi 506 sayılı Kanunun, 63?üncü maddesine 08.09.1999 tarih ve 4447 sayılı Kanun ile B-2?inci bent eklenerek, SSK? ya göre yaşlılık aylığı almakta iken serbest avukat veya noter olarak çalışmalarını sürdürenlerin, sosyal yardım zammı dahil, almakta oldukları aylıklarından %15 oranında sosyal güvenlik destek primi kesileceği hükmedilmiştir. Avukatlarla noterlerin yaşlılık aylıklarının kesilememesi nedeniyle, yaşlılık aylığı bağlandıktan sonra çalışmaya devam etmeleri durumunda diğer sigortalılara nazaran farklı bir düzenleme yapılmıştır. Destek primi, aylıklardan kesilmektedir. Değişiklik 08.09.1999 tarihinde yürürlüğe girdiği için primlerin, avukatlara ve noterlere bu tarihten sonra ödenen aylıklardan kesilmeye devam edilmesi gerekir. Avukatlar, yasanın yürürlük tarihinden önce yaşlılık aylığı alanlara bu hükmün uygulanmaması gerektiğini savunmuşlarsa da, Yargıtay bu görüşe itibar etmemiştir13. Getirilen değişiklik hükmünde, eskiden yaşlılık aylığı almakta olanlar bakımından ayrık bir hüküm getirilmemiş olduğundan bize göre Yargıtay?ın görüşünün doğruluğu açıktır.14

IV-BAĞ-KUR?DAN AYLIK VE GELİR ALANLARIN 1479 SAYILI BAĞ-KUR KANUNU KAPSAMINDA ÇALIŞMAYA DEVAM ETMELERİ Bağ-Kur?un aktüaryal dengesindeki bozukluk Kuruma yeni kaynak arayışlarına iterek Sosyal Sigortalar Kurumu tarafından uygulanan sosyal güvenlik destek primi örnek alınarak Bağ-Kur kapsamında da sosyal güvenlik destek primi uygulanmaya başlanılmıştır. 1. Kapsam 4447 sayılı yasa değişikliğinden önce Bağ-Kur? dan yaşlılık aylığı alan ve çalışmasına devam edenlerden herhangi bir sosyal güvenlik destek primi alınmamaktaydı. A) Bağ-Kur Kanunu?na Göre Yaşlılık Aylığı Alanlar 1479 sayılı Bağ-Kur Kanunu?na 4447 Sayılı Kanun?un 38?inci maddesi ile ilave edilen ek 20. maddesi 1 inci fkrasıyla: 8.9.1999 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere, Bu Kanuna göre yaşlılık aylığı bağlananlardan, 24?üncü maddenin (I) numaralı bendinde belirtilen çalışmalarına devam edenlerin veya daha sonra çalışmaya başlayanların, sosyal yardım zammı dahil tahakkuk eden aylıklarından, aylığın bağlandığı veya tekrar çalışmaya başlanıldığı tarihi takip eden aybaşından itibaren, çalışmalarının sona erdiği ay dahil % 10 oranında sosyal güvenlik destek primi kesilmeye başlanılmıştır. Bağ-Kur Kanununun 24?üncü maddenin (I) numaralı bendine göre: Kanunla ve Kanunların verdiği yetkiye dayanılarak kurulu sosyal güvenlik kuruluşları kapsamı dışında kalan ve herhangi bir işverene hizmet akdi ile bağlı olmaksızın kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan; a) (4956 sayılı Kanunun 14. maddesiyle değişen bent. Geç: 8.8.2001.Yürürlük: 2.8.2003 ) Esnaf ve Sanatkârlar, ile diğer bağımsız çalışanlardan ticari kazanç veya serbest meslek kazancı dolayısıyla gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olanlar ile gelir vergisinden muaf olanlardan esnaf ve sanatkarlar sicili ile birlikte kanunla kurulu meslek kuruluşuna usulüne uygun olarak kayıtlı olanlar. b) Kollektif şirketlerin ortakları, c) Adi Komandit şirketlerin komandite ve komanditer ortakları, d) Limited şirketlerin ortakları, e) Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin komandite ortakları, f) Donatma iştirakleri ortakları, g) Anonim şirketlerin kurucu ortakları ile yönetim kurulu üyesi olan ortakları, sigortalı sayılmaktadır. Yine aynı maddenin 2. fıkrası ile : ?Birinci fıkra hükmüne göre aylıklarından sosyal güvenlik destek primi kesilmesi gerekenlerden, bu Kanunun yayımlandığı tarihten önce aylık bağlananlar Kanunun yayımını, daha sonra tekrar çalışmaya başlayanlar ise çalışmaya başladıkları tarihi takip eden aybaşından itibaren üç ay içinde Kuruma yazılı bildirimde bulunmak zorundadırlar. Bu süre içinde Kuruma yazılı bildirimde bulunmayanlardan sosyal güvenlik destek primi, gecikmeli bildirimde bulunulan veya Kurumca tespit edilen tarihe kadar 53?üncü maddeye göre hesaplanacak gecikme zammı ile birlikte tahsil edilir. Birikmiş sosyal güvenlik destek primi ve gecikme zamlarının ödenmemesi halinde aylıklardan yapılacak kesintiler aylık tutarının % 25?ini geçemez.? düzenlemesi yapılmıştır. Yukarıda belirtildiği şekilde aylıklarından sosyal güvenlik destek primi kesilmesi gerekenlerden, 4447 sayılı Kanunun yayımlandığı 08.09.1999 tarihinden önce aylık bağlananlar bu tarihten, daha sonra tekrar çalışmaya başlayanlar ise çalışmaya başladıkları tarihi takip eden aybaşından itibaren üç ay içinde Kuruma yazılı bildirimde bulunmak zorundadırlar. Bu süre içinde Kuruma yazılı bildirimde bulunmayanlardan sosyal güvenlik destek primi, gecikmeli bildirimde bulunulan veya Kurumca tespit edilen tarihe kadar 53?üncü maddeye göre hesaplanacak gecikme zammı ile birlikte tahsil edilir. Birikmiş sosyal güvenlik destek primi ve gecikme zamlarının ödenmemesi halinde aylıklardan yapılacak kesintiler aylık tutarının % 25?ini geçememektedir. 2.8.2003 tarih, 25187 sayılı Resmi Gazete?de yayımlanarak yürürlüğe giren 4956 sayılı Kanunun 44 üncü maddesiyle 1479 sayılı Kanunun Ek 20?nci maddesinin birinci fıkrası, ? Bu Kanuna göre yaşlılık aylığı bağlananlardan, ticari kazanç veya serbest meslek kazancı dolayısıyla gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefiyeti devam edenlerden, sosyal yardım zammı dahil tahakkuk eden aylıklarından, aylığın bağlandığı veya tekrar çalışmaya başladığı tarihi takip eden aybaşından itibaren, çalışmalarının sona erdiği ay dahil %10 oranında sosyal güvenlik destek primi kesilir.? şeklinde değiştirilmiştir. Yapılan düzenleme ile ticari kazanç veya serbest meslek kazancı dolayısıyla gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olanlar ile adi ortaklık, kollektif şirket, komandit şirket ve donatma iştiraki ortakları sosyal güvenlik destek primi kapsamında tutulmuşken, anonim şirket, limited şirket ve sermayesi paylara bölünmüş Komandit şirket ortakları hariçte bırakılmıştır. 4956 sayılı Kanunun 47?nci maddesiyle 1479 sayılı Kanuna eklenen geçici 24?ncü maddeye göre, Bağ-Kur. Kanununa göre yaşlılık aylığı bağlananlardan, anılan Kanunun 24?üncü maddesinin (I) numaralı bendinde belirtilen çalışmalarına devam ettiklerini ek 20?nci maddede belirtilen sürelerde Bağ-Kur?a yazılı olarak bildirmeyenler veya Bağ-Kur tarafından tespit edilemeyenler, 01.09.2003 tarihinden itibaren üç ay içerisinde Bağ-Kur?a başvurarak çalışmalarına devam ettiklerini bildirdikleri takdirde, tahakkuk edecek sosyal güvenlik destek primi borcu, cari dönemlere ilişkin sosyal güvenlik destek primleri ile birlikte, aylıklarının % 25?ini geçmemek şartıyla aylıklarından kesilmek suretiyle tahsil edileceği belirtilmiştir. Bu durumda olanlar için tahakkuk edecek gecikme zammı tahsil edilmeyecektir. 02.08.2003 tarihinden önce Bağ-Kur?a bildirimde bulunan veya Bağ-Kur tarafından çalışmalarına devam ettikleri tespit edilenlerin, 02.08.2003 tarihine kadar tahsil edilmemiş olan gecikme zamları tahsil edilmez. Bu durumda olanların sosyal güvenlik destek primi borçları hakkında birinci fıkra hükümleri uygulanacaktır. 28.01.2004 tarih ve 25360 sayılı Resmi Gazete?de yayımlanarak yürürlüğe giren 5073 sayılı Kanunun 15 inci maddesi ile 1479 sayılı Kanunun ek 20?nci maddesinin 3?üncü fıkrasının birinci cümlesi; ?Diğer sosyal güvenlik kanunlarına göre yaşlılık veya malullük aylığı bağlananlardan 24 üncü maddenin (I) numaralı bendinde belirtilen kapsamda çalışmaya başlayanlar, çalışmaya başladıkları ayı takip eden aybaşından itibaren, çalışmalarının sona erdiği ay dahil, bu Kanunun 50 inci maddesine göre belirlenen 12 inci gelir basamağının %10? u oranında sosyal güvenlik destek primi öderler.? şeklinde değiştirilmiştir. Diğer taraftan, ?Bu Kanuna göre yaşlılık aylığı bağlananlardan, 24 üncü maddenin (I) numaralı bendinde belirtilen çalışmalarına devam edenlerin veya daha sonra çalışmaya başlayanların, sosyal yardım zammı dahil tahakkuk eden aylıklarından, aylığın bağlandığı veya tekrar çalışmaya başladığı tarihi takip eden aybaşından itibaren, çalışmalarının sona erdiği ay dahil %10 oranında sosyal güvenlik destek primi kesilir.? hükmü getirilmiştir. Bu düzenleme sonucu anonim, limited ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirket ortakları da kanunun yayım tarihi olan 28.01.2004 tarihi itibariyle kapsama alınmış olup 01.02.2004 tarihinden itibaren bunlardan sosyal güvenlik destek primi kesilecektir. B) Diğer Sosyal Güvenlik Kurumlarından Yaşlılık ve Malullük Aylığı Alanlar 4956 sayılı Kanunun 44?üncü maddesiyle 1479 sayılı Kanunun Ek 20?nci maddesine eklenen üçüncü fıkrası15 ile 02.08.2003 tarihinden itibaren; diğer sosyal güvenlik kanunlarına göre yaşlılık ve malullük aylığı bağlananlardan, ticari kazanç veya serbest meslek kazancı dolayısıyla gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olanlar çalışmaya başladıkları ayı takip eden aybaşından itibaren, çalışmalarının sona erdiği ay dahil bu Kanunun 50? nci maddesine göre belirlenen 12? nci gelir basamağının %10?u oranında sosyal güvenlik destek primi öderler. Sosyal güvenlik destek primi ödemesi gerekenlerden bu Kanunun yayım tarihinden önce aylık bağlananlar Kanunun yayımını, daha sonra tekrar gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olanlar ise mükellefiyetin başladığı tarihi takip eden aybaşından itibaren üç ay içinde Kuruma yazılı bildirimde bulunmak zorundadırlar. Bu süre içinde Kuruma yazılı bildirimde bulunmayanlar ile Kurumca tespit edilemeyenlerden sosyal güvenlik destek primi, 53 üncü maddeye göre hesaplanarak tahsil edilir.? hükmü getirilmiştir. Diğer Sosyal Güvenlik Kuruluşlarından emekli olup, ticari kazanç veya serbest meslek kazancı dolayısıyla gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olanlar yukarıdaki Kanun maddesi kapsamında tutulmuştur. Bağ-Kur sosyal güvenlik destek primi ile ilgili olarak 5073 sayılı Kanunun 15?nci maddesi ile değişiklik yapılmıştır. 4956 sayılı Kanunun 44?ncü maddesiyle 1479 sayılı Kanunun ek 20?nci maddesine eklenen bir fıkra ile diğer sosyal güvenlik kanunlarına göre yaşlılık ve malûllük aylığı bağlananlardan, ticari kazanç veya serbest meslek kazancı dolayısıyla gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olanlar çalışmaya başladıkları ayı takip eden aybaşından itibaren, çalışmalarının sona erdiği ay dahil bu Kanunun 50?nci maddesine göre belirlenen 12?nci gelir basamağının %10?u oranında sosyal güvenlik destek primi ödeyecekleri hükme bağlanmıştır. Sosyal güvenlik destek primi ödemesi gerekenlerden 4956 sayılı Kanunun yayım tarihi olan 02.08.2003 tarihinden önce aylık bağlananlar bu tarihten, daha sonra tekrar gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olanlar ise mükellefiyetin başladığı tarihi takip eden aybaşından itibaren üç ay içinde Kuruma örneği Bağ-Kur Müdürlüklerinden alınabilecek beyan dilekçesi ile yazılı bildirimde bulunmak zorundadırlar. Bu süre içinde Kuruma yazılı bildirimde bulunmayanlar ile Kurumca tespit edilemeyenlerden sosyal güvenlik destek primi, 53? üncü maddeye göre hesaplanarak tahsil edilir. Bu düzenleme sonucu anonim, limited ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirket ortakları da kanunun yayım tarihi olan 28.01.2004 tarihi itibariyle kapsama alınmış olup 01.02.2004 tarihinden itibaren bunlardan sosyal güvenlik destek primi kesilecektir. Sosyal güvenlik kuruluşlarından emekli olup sosyal güvenlik destek primi ödeyecekler, içinde adı soyadı, vergi kimlik no, vergi başlangıç tarihi, kimlik no,emekli olduğu kurum,adres bilgileri bulunan, 1479 sayılı Kanunun Ek 20 nci maddesi gereğince 12?nci gelir basamağının %10?u oranında Sosyal Güvenlik Destek Primi ödeyeceklerini belirtir, tarih ve imza taşıyan ?beyan dilekçesi?ni Bağ-Kur İl Müdürlüğüne vermesi gerekmektedir. 2.Uygulama 4447 sayılı Kanunla 1479 sayılı Kanuna eklenen ek 20 nci madde ile getirilen hüküm çerçevesinde, vergi dairesi kaydı sona ermiş olmakla beraber, tabip, eczacı, mimar, mühendis ve şoför gibi mesleği icabı meslek kuruluşundaki kayıtları devam edenler hariç, meslek kuruluşu ve esnaf ve sanatkarlar sicil memurluğu kayıtları devam edenlerin bu kuruluşlardaki kayıtlarını sildirmeleri gerektiğinden bu kuruluşlardan en son kayıt silme tarihini takip eden aybaşından itibaren sosyal güvenlik destek primi kesilmemiş, isteğe bağlı ve muhtar sigortalı olarak yaşlılık aylığı bağlananlardan aylık bağlandıktan sonra 1479 sayılı Kanunun 24?üncü maddesinin (I) numaralı bendinde belirtilen çalışmalara başladıkları tespit edilenlerin sosyal yardım zammı dahil tahakkuk eden aylıklarından çalıştıkları sürece %10 oranında sosyal güvenlik destek primi kesilmesi gerekmektedir. Buna göre, vergi dairesi kaydı sona ermiş olmakla beraber tabip, eczacı, mimar, mühendis ve şoför gibi mesleği icabı meslek kuruluşundaki kayıtları devam edenlerden esnaf ve sanatkarlar sicil memurluğu kayıtları devam edenlerin bu kayıtların devam ettiği sürece esnaf ve sanatkarlar sicili veya kanunla kurulu meslek kuruluşlardaki kayıtlarına göre Kuruma tescili yapılıp vergi kaydı bulunmaması veya vergi kayıtları sona erdiği tarihten sonra sigortalılığını meslek kuruluşu ve esnaf sanatkarlar sicildeki kaydına istinaden devam ettirerek emekli olmaya hak kazanan sigortalıların hizmet kazandıkları bu sürelerin dikkate alınmaması durumlarında taraflarına aylık bağlanmasına imkan bulunmadığından bu sigortalıların bağlanan aylıklarından meslek kuruluşu veya esnaf ve sanatkarlar sicil memurluğundaki kayıtların silindiği tarihe kadar bağlanan aylıklardan sosyal güvenlik destek primi kesilmeye başlanılmıştır. 4956 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği 02.08.2003 tarihinden sonra aylık bağlanan sigortalılardan sadece ticari kazanç ve serbest meslek kazancı dolayısıyla gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefiyeti devam edenlerin aylıklarından %10 oranında sosyal güvenlik destek primi kesilecektir. 1479 sayılı Kanuna göre yaşlılık aylığı bağlananlardan 24 üncü maddenin (1) numaralı bendinde belirtilen çalışmalarına devam ettiklerini 1479 sayılı Kanuna 4447 sayılı Kanunla eklenen 20?nci madde de belirtilen, 4447 sayılı Kanunun yayımlandığı tarihten önce aylık bağlanmış olanlardan Kanunun yayımını takip eden aybaşından (01.10.1999), daha sonra çalışmaya başlayanlardan ise çalışmaya başladıkları tarihi takip eden aybaşından itibaren üç ay içinde yazılı olarak bildirmeyenler veya çalışmalarına devam ettikleri Kurumca tespit edilemeyen sigortalılardan sosyal güvenlik destek primi ödemesi gerekenler; – 4956 sayılı Kanunun yayım tarihi olan 02.08.2003 tarihini takip eden aybaşından (01.09.2003) itibaren üç ay içerisinde (01.12.2003) tarihine kadar, – Kanunun yayım tarihinden sonra tekrar gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olanlar ise mükellefiyetin başladığı tarihi takip eden aybaşından itibaren üç ay içinde, – Ticari kazanç veya serbest meslek kazancı dolayısıyla gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefiyetlerinin devam ettiğini bildirdikleri takdirde sosyal yardım zammı dahil aylıklarından kesilmesi gereken % 10 oranındaki sosyal güvenlik destek primi borcu herhangi bir gecikme zammı tahakkuk ettirilmeksizin cari dönemlere ilişkin aylıklardan kesilmesi gereken sosyal güvenlik destek primi ile birlikte yapılacak kesinti, aylık tutarın %25 ini geçmemek şartıyla sigortalının aylıklarından tahsil edilecektir. Belirtilen süre içinde Kuruma yazılı bildirimde bulunmayanlar ile Kurumca tespit edilemeyenlerden sosyal güvenlik destek primi, 52?üncü maddeye göre hesaplanarak tahsil edilir. Bu duruma göre16; 4956 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği 02.08.2003 tarihinden sonra aylık bağlanan sigortalılardan, sadece ticari kazan veya serbest meslek kazancı dolayısıyla gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefiyeti devam edenler ile (Anonim, Limited, ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirket ortakları hariç) adi ortaklık, kollektif ve komandit şirket ile donatma iştiraki ortaklarının aylıklarından %10 oranında sosyal güvenlik destek primi kesilmesi, Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce yaşlılık aylığı bağlanmakla beraber Ek 20 inci maddede belirtilen sürelerde Kuruma yazılı bildirimde bulunmayan veya Kurumca tespit edilemeyen sigortalılardan da vergi kaydı sona ermiş olmasına rağmen esnaf ve sanatkarlar sicil memurluğu veya kanunla kurulu meslek kuruluşlarındaki kayıtları devam eden sigortalıların bu kayıtların devam etmesi nedeniyle Kanunun yürürlük tarihi olan 02.08.2003 tarihine kadarki süreler için bağlanan aylıklardan %10 oranında sosyal güvenlik destek primi kesilmesi, Bu Kanunun yürürlük tarihinden önce vergi kaydı sona ermekle beraber esnaf ve sanatkarlar sicil memurluğu veya kanunla kurulu meslek kuruluşlarındaki kayıtları devam etmesi nedeniyle bağlanan aylıklardan %10 oranında sosyal güvenlik destek primi kesintisi yapılmasına devam edilen sigortalıların bu kesintilerine Kanunun yürürlük tarihi olan 02.08.2003 tarihi itibariyle son verilerek Kanunun yürürlük tarihini takip eden aybaşından (01.09.2003) sonra yapılan sosyal güvenlik destek primi kesintilerinin talepleri halinde sigortalı veya hak sahiplerine iadesi edilmekte, Bu Kanunun yürürlük tarihi olan 02.08.2003? den önce Bağ-Kur?a bildirimde bulunan veya Bağ-Kur tarafından çalışmalarına devam ettikleri tespit edilenlerin, bu Kanunun yürürlük tarihine kadar tahsil edilmemiş olan gecikme zamları tahsil edilmemekle beraber defaten ödenmemesi halinde, kalan sosyal güvenlik destek primi borçlarının bu Kanunun yürürlük tarihini takip eden ay başından (01.09.2003) itibaren 53?üncü maddeye göre hesaplanacak cezası ile birlikte tahsil edilmesi, Gerekmektedir. 3. Sosyal Güvenlik Destek Priminin Niteliği Bu şekilde sosyal güvenlik destek primi ödenmiş süreler Bağ-Kur Kanununa göre sigortalılık süresi olarak değerlendirilmemekte, sigortalılara toptan ödeme olarak iade edilmemekte ve 2829 sayılı Kanun hükümleri de uygulanmamaktadır. Anlaşılacağı üzere sigortalıya herhangi bir hak verilmemektedir. SSK anlamında sağlanan yardımların burada söz konusu olmadığını görmekteyiz. V-SONUÇ Kayıtdışı çalışmaya yönelik ülkemiz şartlarına göre gerekli bir uygulama olmakla birlikte prim oranları yüksek olup, sağlanan yardımlarla orantılı değildir. Bu nedenle prim oranlarının düşürülerek, bildirim teşvik edilebilir. Diğer taraftan SSK ve Bağ-Kur?da uygulamanın farklı olması, Emekli Sandığında yer verilmemesi çözülmesi gereken bir konu olup, Kurumlar arasında norm ve standart birliği sağlanmalıdır.

kaynak: vergi dünyası dergisi

http://www.vergidunyasi.com.tr