Senelere Sari İnşaat İşlerinde Karın Tespit Edilmesi

SENELERE SARİ İNŞAAT İŞLERİNDE
KARIN TESPİT EDİLMESİ YÖNTEMLERİ

I-GİRİŞ:

Genel anlamda kar, işletmenin belirli bir dönemde elde etmiş olduğu gelirlerin aynı dönemde, bu gelirleri elde etmek için yapılan maliyetler düşüldükten sonra kalan kısmı ifade etmektedir.

Kar; ticari kar ve mali kar olarak ikiye ayrılmaktadır. Mali kâr ve ticari kâr birbirinden farklı kavramlardır. Bu iki kârın birbirinden farklı olmasının temel nedeni farklı esaslar dikkate alınarak hesaplanmalarıdır.

Mali kâr vergi kanunlarında yer alan düzenlemeler sonucunda tespit edilen kârdır ve genelde verginin matrahını da teşkil eder.

Ticari kâr ile mali kâr arasındaki en önemli farklılık; ticari kârın tespitinde indirim konusu yapılabilen bazı giderler, vergi uygulaması açısından kanunen kabul edilmeyen gider niteliğine sahiptir ve mali kârın tespitinde dikkate alınmaz.

Mali kâr ile ticari kâr arasındaki farklılık gider yönünden olduğu kadar gelir yönünden de mevcuttur. Vergi uygulaması açısından bazı kazanç ve iratlar vergiden istisna tutulmuştur. Dolayısıyla mali kârın tespitinde bu kazançlar vergi matrahına dahil edilmeyecektir. Oysa bu kazançlar ticari kârın içinde yer alabilecektir.

Vergi ve muhasebe uygulamalarında, bir yıllık dönem (mali dönem) esas alınmaktadır. İnşaat işleri ise, genellikle bir yılı süreyi aşan işlerdir. Bu nedenle maliyet harcamaları ve gelirin tespiti, dolayısıyla karın tespiti de uzun dönemlere yayılmaktadır.

Bu çerçevede işletmeler açısından vergi mükellefiyeti açısından mali kar önemli olmakla beraber, senelere sari inşaat işletmelerinde ticari karın dönemsel olarak tespit edilmesi mümkün olmamaktadır.

Bu nedenle karın tespiti diğer işletmelere göre farklı yöntemler kullanılarak tespit edilmektedir.

II- İNŞAAT İŞLETMELERİNDE KAR BELİRLEME YÖNTEMLERİ

İnşaat işletmelerinde kar iki türlü belirlenmektedir.
Bu yöntemler,
A-Tamamlanma Yüzdesi Yöntemi
B-Tamamlanma (Tam Bitim ) Yöntemi

A-TAMAMLANMA YÜZDESİ (İŞİN KISMEN BİTİMİ) YÖNTEMİ:

Bu yöntem, inşaat işinin yıllar itibariyle, yapılan işler karşılığı alınan hak ediş bedellerinin karşılaştırmak suretiyle hasılat ve maliyetinin karşılaştırılarak, işin tamamını kapsamayan, tahmini olarak ifade edilebilecek karın tespit edilmesini içerir.

Bu yöntemde, inşaat işi ilerledikçe hasılatın, dolayısıyla kar veya zararın doğduğu kabul edilmektedir. Tamamlanma yüzdesi yöntemi, inşaat işleri tamamlanmadan kar ya da zararın hesaplanmasına imkan sağlamaktadır.

Yönetimin esası, yıllara yaygın inşaat taahhüt işlerinde, iş ilerledikçe gelirin ve kazancın da olduğu esasına dayanmaktadır ve iş tümüyle tamamlanmadan öncede yılara yaygın inşaat taahhüt işlerinde kar veya zararın hesaplanmasına olanak verir.

İşin kısmen bitim yöntemi, götürü olarak üretilen yıllara yaygın inşaat taahhüt işlerinde yapılan işler karşılığında, alınan hak edişlerin, çoğunlukla işin tamamlanma derecesiyle tam ilişkili olmaması nedeniyle geliştirilmiştir.

Yöntem, yıllar itibariyle yapılan işin, toplam maliyet içindeki payının tespit edilmesi ve elde edilen oranın toplam hasılatla orantı kurularak karın tespit edilmesi şeklinde işler.

Sistemin sağlıklı olarak uygulanmasıyla ilgili olarak;

-İnşaat işi kapsamında yapılacak işlerin ve ödemelerin zamanı, miktarı ve şartlarının tam ve düzgün olarak tespit edilmiş olması ve yerine getirilmesi;

-Maliyet giderlerinin ve tamamlama derecenin doğru tahmin edilebilme koşullarının mevcut olması gerekir.

Bu yöntemde gerçekleşen hasılat tutarın tespit edilmesinde, inşaatın bütününe göre, tamamlanan kısmın yüzdesi esas alınır. Tamamlanma derecesinin hesaplanmasında o tarihe kadar gerçekleşen maliyetler, toplam tahmini maliyetlere oranlanarak, inşaatın tamamlanma yüzdesi bulunur.

Tamamlama yüzdesi, inşaatın ilk aşamasında hesaplandığı gibi inşaatın ileri aşamalarında da hesaplanabilmektedir.

O Güne Kadar Oluşan Maliyetler
İnşaatın Tamamlanma Yüzdesi =
Toplam Tahmini Maliyet

İnşaatın ileriki safhalarında ilave maliyetlerin çıkması durumunda, bu maliyetler, inşaatın tamamlanması için gerekli “ek tahmini maliyet” olarak formülün “Toplam Tahmini Maliyet” kısmına eklenmesi gerekir.

Örnek 1- Z İnşaat İşletmesi, 2006 yılında, sosyal tesis inşaat işinin ihalesini 50.000.000,- YTL bedelle almıştır.
İşletme söz konusu işin maliyetini 46.000.000,-YTL olacağını öngörmektedir.
İnşaat işinin 2006 yılı sonunda gerçekleşen maliyeti 43.000.000,- YTL olduğuna göre 2006 yılı karı tamamlanma yüzdesi yöntemine göre şu şekilde hesaplanmaktadır;

43.000.000,-
Tamamlanma Yüzdesi = = 0,93
46.000.000,-

Gerçekleşen Hasılat = Toplam Gelir x Tamamlanma Yüzdesi

Gerçekleşen Hasılat = 50.000.000,00 x 0,93 = 46.500.000,00

2006 Yılı Karı = Hasılat – Maliyet

2006 Yılı Karı = 46.500.000 – 43.000.000 = 3.500.000,00

Örnek 2- X inşaat işletmesi, hastane inşaat işi ihalesini kazanmıştır. İhale bedeli 60.000.000.-YTL dir.
İnşaat işletmesi, işin maliyetini 50.000.000.-YTL olarak öngörmektedir.
İnşaatın yıllar itibariyle maliyet bilgilerini gösterir tablo aşağıda yer almaktadır;

Yıllar Maliyet Toplam Maliyet
2005 12.500.000 12.500.000
2006 10.000.000 22.500.000
2007 18.000.000 40.500.000
2008 9.500.000 50.000.000

X inşaat firmasının almış olduğu bina inşaatı işi 2008 yılında tamamlanmıştır. Tamamlanma yüzdesi yöntemine göre yıllar itibariyle karın hesaplanması aşağıda belirtilmiştir.

2005 yılı karının tespit edilmesi;

2005 Yılı tamamlanma Yüzdesi = 12.500.000= 0,25
50.000.000
2005 Yılı Gerçekleşen Hasılat =60.000.000 x 0,25
= 15.000.000
2005 Yılı Karı =Hasılat – Maliyet
=15.000.000 – 12.500.000 = 2.500.000
2005 yılı karı = 2.500.000

2006 Yılı karının tespiti;

2006 yılı tamamlanama yüzdesi =22.500.000 = 0,45
50.000.000

2006 Yılı gerçekleşen hasılat =60.000.000 x 0,45
=27.000.000
2006 Yılı karı = Hasılat- Maliyet
=27.000.000- 22.500.000
=4.500.000
2006 Yılı Net Karı =4.500.000-2.500.000
2006 yılı net karı =2.000.000

2007 yılı karının tespit edilmesi;

2007 Yılı Tamamlama Yüzdesi = 40.500.000 = 0,81
50.000.000

2007 Yılı gerçekleşen hasılat =60.000.000 x 0,81
= 48.600.000

2007 Yılı karı =Hasılat – Maliyet
=48.600.000 -40.500.000
=8.100.000

2007 Yılı Net Karı =8.100.000 – (2.000.000 + 2.500.000)
2007 Yılı Net Kar =3.600.000

2008 Yılı Net Karının Tespit Edilmesi;

2008 yılı itibariyle kar =Toplam gelir – Toplam Maliyet
=60.000.000 – 50.000.000
2008 yılı karı =10.000.000
2008 yılı net karı =10.000.000- (2.000.000 + 2.500.000+ 3.600.000)
=10.000.000- 8.100.000
=1.900.000 YTL

Bu durumda bina inşaatına ait yıllar itibari ile maliyet ve kar aşağıdaki tabloda toplu olarak gösterilmektedir;

Yıllar Maliyet Kar
2005 12.500.000 2.500.000
2006 10.000.000 2.000.000
2007 18.000.000 3.600.000
2008 9.500.000 1.900.000
Toplam 50.000.000 10.000.000

B-TAMAMLANMA YÖNTEMİ ( İŞİN TAM BİTİMİ YÖNTEMİ)

Bu yönteme göre işin tam bitirilmesi ya da önemli derecede tamamlanması halinde karın doğacağı kabul edilmektedir. Tamamlanma yöntemine göre kar, işin toplam maliyetiyle, inşaat işi süresince alınan toplam hakedişlerinin karşılaştırılmasıyla tespit edilmektedir.

Tamamlanma yönteminde inşaat işi devam ettiği sürece, inşaat işiyle ilgili elde edilen hasılatlar (hakedişler) bilançonun pasifinde biriktirilmekte, maliyetler ise bilançonun aktifinde biriktirilmektedir.

-İnşaat süresince oluşan maliyetler 170-Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri Hesabında,

-Elde edilen hakedişler ise 350-Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Hakedişleri Hesabında biriktirilmektedir.

İşin bitiminde toplam hakedişler ve giderler kar-zarar hesabına devredilerek toplam kar ya da zarar hesaplanmaktadır.

Ülkemizdeki yıllara yaygın inşaat taahhüt işlerinin vergilendirilmesinde GVK 42. maddedeki düzenleme ile inşaat taahhüt işlerinden elde edilen karın belirlenmesinde işin tam bitimi yöntemi esas alınmıştır.

İnşaat işlerinin vergilendirilmesinde tamamlanma yöntemi esas alınmakla beraber, hak edişlerden, vergi kanunları uyarınca çeşitli vergi kesintileri yapılmaktadır (gelir vergisi ve KDV stopajı gibi)
1-Örnek:

Örnek: XYZ inşaat işletmesi 2006 yılında 220.000.000.- YTL bedelle hizmet binası inşaat işini 2008 yılında teslim etmek üzere ihale ile almıştır.

Şirket inşaat süresince toplam 180.000.000 YTL gider yapmıştır (yapılan giderler yıllar itibariyle; 2006 yılında 60.000.000.-YTL, 2007 yılında 50.000.000.-YTL, 2008 yılında 70.000.000 YTL dir) .

XYZ İnşaat işletmesi 2008 yılında hizmet binası işini bitirerek teslim etmiştir.
Şirket yaptığı işe karşılık 2006 yılında 80.000.000 YTL, 2007 yılında 90.000.000 YTL ve 2008 yılında 50.000.000 YTL hakediş almıştır.
Bu durumda hizmet binası inşaat işinin karı şu şekilde hesaplanmaktadır;
Kar = Toplam Hasılat – Toplam Fiili Maliyet
Kar = (80.000.000 + 90.000.000 + 50.000.000) – (60.000.000 +50.000.000+70.000.000)
Kar = 40.000.000.- YTL

III-SONUÇ

İnşaat işleri, genellikle bir yılı aşan sürelerde tamamlanmaktadır. Bu da senelere sari inşaat işleri yapan işletmelerin, özellikle mali karlarını dönemsel olarak tespit etmelerini zorlaştırır.

Vergi kanunlarımız da senelere sari inşaat işlerinde karın kesin olarak işin bittiği yılda tespit edilerek tamamı o yılın geliri sayıldığı ifade edilmiştir. Buna karşın işletmeler dönemsel olarak kar veya zararlarını (mali kar veya zara) görmek isteyeceklerdir. Aksi takdirde, yıllar süren inşaat işleriyle ilgili işletmeler faaliyetleri ve kar zarar durumlarını göremeyecek ve ileriye dönük hedef ve planlama yapamayacaklardır.

Bu çerçevede, işin tamamen karın tespit edilebileceği gibi, iş bitmeden de karın tespit edilmesi mümkündür.
İnşaat işletmelerinde karın dönemsel olarak tespit edilmesiyle ilgili olarak
1-Tamamlama Yüzdesi (kısmen tamamlama) ve
2-İşin tamamlama (Tam Bitim) yöntemleri kullanılmaktadır.

Tamamlanma Yüzdesi (Kısmen Tamamlama) Yöntemi ;
-Yıllara yaygın inşaat işlerinde karın dönemsel olarak hesaplanmasını mümkün kılmaktadır. Böylece bir döneme ait gelirler aynı döneme ait giderlerle karşılaştırılabilmektedir.
-Gelir ve giderlerin ilgili döneme mal edilmesi nedeniyle muhasebenin temel kavramlardan dönemsellik kavramı uygulanmış olur. Böylece hem yıl içindeki kar-zarar durumu ortaya koyulmakta hem de muhasebenin en önemli ilkelerinden birisi olan dönemsellik ilkesine uygun hareket edilmiş olmaktadır.
Öte yandan tamamlanma yüzdesi yönteminin bu avantajlarına karşılık;
-Hesaplamada tahmini maliyetlerin kullanılması bu yöntemin en önemli eleştirisidir. Yöntem uygulanırken tahmini maliyetlerin hassasiyetle hesaplanması gerekmektedir. Maliyetlerin doğru tahmin edilememesi durumunda yıllar itibariyle hesaplanan karlar gerçekçi olmamaktadır.

Tamamlama (İşin Tam Bitim) Yöntemi açısından ise;
Tamamlanma yönteminin en önemli avantajı sonucun oldukça objektif olmasıdır. İşin tamamlandığı dönemde oluşan kar (mali kar) tahmini verilere dayanmamakta, kesinlik göstermektedir.
Maliyet ve giderler işin bitiminde tam olarak saptanacağından, hesaplanan gelir kesinlik ve anlam kazanacaktır.
Öte yandan bu yöntemin uygulanması ile muhasebede dönemsellik ilkesi ile çelişmektedir.
Dönemin gelirleri ile giderleri karşılaştırılmadığından karar alma konusunda sıkıntılar yaşanmaktadır. Bu sorun mali tabloların karşılaştırılmasını ve analizini de zorlaştırmaktadır.
Eğer hasılat, maliyet ve giderler belli dönemlere istikrarlı biçimde dağıtılmazlarsa, karar alma tekniklerinden birisi olan karşılaştırmanın bir anlamı olmaz.
Kar işin bitiminde belirlendiği için, inşaat işletmelerinin karlarında yıllar itibari ile aşırı dalgalanmalara yol açmaktadır.
Mali tabloların özellikle gelir tablolarının yıllar itibariyle karşılaştırılmasını ve yorumlanmasını zorlaştırmaktadır.

YARARLANILAN KAYNAKLAR:
İnşaat Muhasebesi Şükrü Kızılot -Yaklaşım Yayınları 2000
İnşaat Muhasebesi Şenol BABUŞCU Akademi Yayınları 2007
İnşaat Muhasebesi Kazım YILMAZ Ce-ka Yayınları Ankara 2006
İnşaat Muhasebesi Metin ŞENLİK Detay Yayıncılık Ankara 2005