Ön inceleme Yapmaya Yetkililer
Ön inceleme;
İzin vermeye yetkililerin kendileri,
Denetim elemanları,
Hakkında inceleme yapılanın üstü konumundaki memur ve diğer kamu görevlileri;
tarafından yapılabilir. Ancak b ve c şıkkındakilerin yetkililer tarafından birkaç kişi bir komisyon olarak görevlendirilmeleri halinde içlerinden birisi başkan olarak belirlenmelidir. Birisinin başkan olarak belirlenmesinin uygulamada yazışma, temsil ve benzeri konularda faydaları vardır.
“Denetim elemanları ve hakkında inceleme yapılanın üstü konumundaki memur ve diğer kamu görevlileri birlikte görevlendirilebilecek mi? Daha genel bir ifadeyle a, b ve c şıkkındakilerden karma bir komisyon oluşturulabilir mi?” sorularının cevabı da açıklık getirilmesi gereken konulardandır. Ön inceme ile görevlendirilenlerin izin vermeye yetkili merciin kurumundan olması esastır, ancak bu başka bir kurum veya kuruluşa da rıza göstermesi halinde yaptırılabilir. Burada ilgili kuruluşun takdiri söz konusudur ancak hangi kademedeki yöneticilerin bunu takdire yetkili oldukları belirtilmemiştir.
Ayrıca Kanun koyucu süreyi bu kadar kısa tutarken doğrusu böyle bir görevlendirme müessesesinin de çalışabileceği konusunda endişelerimiz mevcuttur. Yargı mensupları ve yargı kuruluşunda çalışanlar ile askerler yalnızca kendi kurum ve kuruluşlarıyla ilgili ön incelemelerde görevlendirilebilirler.
Bir başka sorun 5 inci maddenin ikinci fıkrasındaki; “inceleme yapacakların, izin vermeye yetkili merciin bulunduğu kamu kurum veya kuruluşunun içerisinden belirlenmesi esastır” ifadesinden örneğin Defterdar hakkında inceleme yapacak kişinin Valinin kurumundan mı belirlenmesinin esas olacağının anlaşılması gerektiğidir? İlçede Kaymakamın kurumundan yalnızca yazı işleri müdürünün bulunduğu düşünülürse, mali bir suç işleyen malmüdürü hakkında sadece kaymakam ve yazı işleri müdürünün değil ilçedeki diğer memurlarında kolay karar vereceklerini beklemek ne derecede yerinde olacaktır?
“İncelemeye yetkili merciin bulunduğu” ifadesinin “hakkında ön inceleme yapılacak memur ve diğer kamu görevlilerinin bulunduğu kurum ve kuruluşun içerisinden belirlenmesi esastır” şeklinde değiştirilmesinin gerektiği düşünülmektedir.
Birden fazla kurum veya kuruluş memurları aynı suça iştirak ederlerse özellikle Cumhurbaşkanlığı, TBMM, Başbakanlık ve Bakanlıklar merkez teşkilatı ile bağlı ve ilgili kuruluşlarında görevli olanlar birlikte bir suç işlerse ve aralarında ast-üst ilişkisinin de bulunmaması durumunda izin vermeye yetkili merciin nasıl belirleneceği konusu açıklığa kavuşturulmamıştır.
Bu maddede denetim elemanları ile inceleme yapılanın üstü konumundakiler ayrı ayrı kategorilere konulmuştur. Böylece denetim elemanlarının hakkında inceleme yapılanın üstü konumunda olmasını gerekmeyeceği sonucu ortaya çıkmaktadır. Denetim elemanından neyin kastedildiği de belli değildir. Bakanlık merkez denetim elemanları kastediliyorsa, taşradaki vali ve kaymakamlar bunları görevlendirmeye yetkili olabilecekler midir? Eğer her türlü denetim elemanları kastediliyorsa ast-üst ilişkisi aranamayacağına göre örneğin İlköğretim müfettişi kendisine bağlı olarak çalışan İl Milli Eğitim Müdürü hakkında, Defterdarlık Denetmenleri yine kendisine bağlı olarak çalıştıkları, sicil ve disiplin amiri konumundaki Defterdarlar hakkında veya Kontrolörler Genel Müdürler ve hatta Müsteşar Yardımcıları hakkında, Müfettişler Teftiş kurulu Başkanları hakkında ön inceleme yapabilecekler midir?
Ast-üst ilişkisinin aranmamasının sıkıntı yaratacağı, dolayısıyla ast-üst ilişkisi aranacak şekilde bir düzenlemenin yapılması gerektiği ile denetim elemanlarından kasıt merkez denetim elemanları ise taşranın (vali ve kaymakamların) bu çeşit denetim elemanlarını görevlendirip görevlendiremeyeceklerini görevlendirebileceklerse bunu doğrudan yapamayacaklarına göre görevlendirmeyi kimden ve nasıl talep edecekleri hususlarının da açıklığa kavuşturulması gerektiği kanaatindeyiz.
Bakanların kendisine bağlı taşra teşkilatında görevli memur ve diğer kamu görevlileri hakkında ön inceleme yaptıramaması bir başka üzerinde düşünülmesi gereken konudur. İlçelerde görevli memur ve diğer kamu görevlileri hakkında valiler ön inceleme yaptırabilecekler midir? 4483 sayılı Kanunun 3 üncü maddesi b bendinde ilde görevli memur ve diğer kamu görevlileri hakkında soruşturma iznini valinin vermeye yetkili olduğu ifade edilmiş olup il deyiminin ilçeyi de kapayıp kapsamadığı belli değildir? Valiler 5442 sayılı İl İdaresi Kanununun 4 üncü maddesine göre il genel idaresinin başı ve merciidirler. Bu sıfatları nedeniyle eğer ilçeler dahil bütün memurlar hakkında soruşturma izni vermeye yetkililerse, bakanlara böyle bir yetkinin verilmemiş olması dolayısıyla haksızlık yapılmış olacak, eğer ilçeler hariç il merkezinde böyle bir yetkileri varsa bu defa kaymakamlar hakkında bu izni kimin vermesi gerektiği konusu ortaya atılacaktır.
Ayrıca denetim elemanları tabiri de 6245 sayılı Harcırah Kanununun 33 üncü maddesi ışığında açıklığa kavuşturulmalıdır.