Nakte Dayalı Ödeme Sistemi Nedir?

NAKDE DAYALI ÖDEME SİSTEMİ NEDİR? NAKDE DAYALI ÖDEME SİSTEMİ NE İŞE YARAR?

I-GİRİŞ

Bilindiği üzere ekonomilerin kalkınmasında finansal sistemin önemli bir yeri vardır. Finansal sistemler içerisinde de hem kamu hem de özel bankalar önemli bir yer tutmaktadır. Bankacılık sektörünün yeniden yapılandırılması çerçevesinde, ülkemizde de finans sektörü içinde hala önemli bir ağırlığa sahip olan kamu bankalarının özelleştirilmesi gündeme gelmiş olup, özelleştirme çalışmaları devam etmektedir. Bu çalışmaların önemli bir sonucu olarak öteden beri genel bütçe kapsamındaki idarelere hizmet veren muhasebe birimlerince kullanılmakta olan tek hazine hesabı sisteminden vazgeçilmiş, nakde dayalı tek hazine cari hesabı sistemi uygulamaya konulmuştur. Her şeyden önce kavram kargaşasının önlenmesi ve konunun daha iyi anlaşılmasının sağlanması açısından, tek hazine sisteminin daha önce uygulanan sistemi ifade ettiğini ve tek hazine cari hesabı sisteminin ise nakde dayalı ödemeyi içeren yeni sistemi ifade ettiğini belirtmek faydalı olacaktır. Bu yazımızda daha önce ödeme sistemi olarak uygulanan sistem olan tek hazine hesabı sistemi hakkında kısa bir bilgi verildikten sonra, yeni ödeme sistemi olan tek hazine cari hesabı sistemi tanıtılmaya çalışılacaktır.

II-TEK HAZİNE HESABI SİSTEMİ

01.01.1972 tarihinden itibaren, genel bütçe kapsamındaki kamu idarelerinin merkez dışı birimlerine hizmet veren muhasebe birimlerinin büyük bir bölümü yakın zamana kadar tek hazine hesabı sistemi uygulaması kapsamında bulunmaktaydı.

Tek hazine hesabı sisteminin esasını, sistem kapsamına alınan muhasebe birimlerinin yapacakları ödeme ve tahsilat işlemleri sonunda ortaya çıkacak nakit fazlası veya nakit ihtiyacının bankalar tarafından dönem sonunda kendiliğinden merkeze hesaben mal edilmesi oluşturmaktadır.
Sistemi uygulayan muhasebe birimlerinin, hesaplarında biriken nakit fazlasını Defterdarlığa ya da Hazine İç Ödemeler Muhasebe Birimine gönderme; nakit ihtiyacını Defterdarlıktan ya da Hazine İç Ödemeler Muhasebe Biriminden getirtme işlemi, dönem sonundaki hesap durumuna göre, bankalar tarafından otomatik olarak yapılmaktadır. Bu nedenle, muhasebe birimlerince getirtilen paralar için teslimat müzekkeresi, gönderilen paralar için gönderme emri düzenlenmemektedir.z.
Sisteme dahil edilen muhasebe birimleri, banka hesaplarında yeterli para olup olmadığınaı bakmaksızınaramaksızın bütün ödemelerini bekletmeden yaparlar. Bunun sonucu olarak, sisteme dahil muhasebe birimlerinin banka hesabının alacak artığı vermesi de mümkün olabilmektedir.
Perşembe günü başlayıp çÇarşamba günü sona eren dönemler itibarıyla uygulanan tek hazine hesabı sistemi, Merkez Bankasının muhabiri konumundaki Ziraat Bankası üzerinden yürütülmektedir.
Tek hazine hesabı sistemine dahil iİl muhabir banka şubelerinden bölge muhatap banka şubelerine ve oradan da Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Ankara Şubesine ulaşacak olan il hazine cari hesabı sonuçları, bu bankada Hazine İç Ödemeler Muhasebe Birimi adına açılmış olan genel hazine cari hesabına alınır.

III- TEK HAZİNE CARİ HESABI SİSTEMİ

Maliye Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı ve Merkez Bankası arasında imzalanan 31.07.2007 tarihli Protokolle, genel bütçe kapsamındaki muhasebe birimlerinde uygulanmakta olan Tek Hazine Hesabı Sistemi kaldırılarak, Tek Hazine Cari Hesabı Sistemi adıyla nakde dayalı yeni bir sistemin kurulması kararlaştırılmıştır. Daha sonra 31.08.2007 tarihinde yine Maliye Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı ve Merkez Bankasının muhabiri konumundaki Ziraat Bankası arasında imzalanan protokolle de uygulamaya ilişkin esas ve usuller belirlenmiştir.

Öncelikle, Ankara ilindeki merkez muhasebe birimleri ve kurumlar muhasebe birimleri dışındaki tüm muhasebe birimlerinde Tek Hazine Cari Hesabı ile ilgili program test amaçlı olarak kullanılmaya başlanmış, 23.08.2007 tarihinden itibaren ise fiilen nakit gönderme esasına dayalı gerçek uygulamaya geçilmiştir. Diğer yandan, 23.08.2007 tarihinden itibaren İstanbul, 27.08.2007 tarihinden itibaren de ülke genelindeki tüm muhasebe birimlerinde (merkez muhasebe birimleri, kurumlar muhasebe birimleri ve vergi daireleri hariç) test uygulaması başlatılmış, 06.09.2007 tarihinde İstanbul ve Antalya illerinde gerçek uygulamaya geçilmiş, 20.09.2007 tarihinde ise gerçek uygulama ülke geneline yaygınlaştırılmıştır.

Yukarıda belirtilen Protokollerin vergi dairelerinin tahsilat ve ödemelerine ilişkin kısımları 01.01.2008 tarihinde yürürlüğe gireceğinden, anılan tarihe kadar vergi daireleri tek hazine hesabı sistemi içinde tahsilat ve ödemelerini gerçekleştirmeye devam edeceklerdir.

Banka aracılığıyla yapılan ödeme ve tahsilat sisteminde çok köklü bir değişiklik yapılması nedeniyle, uygulamaya aşamalı bir şekilde geçilmektedir.

Yeni sistem, birisi mMuhasebe bBirimi ödeme hesabı, diğeri mMuhasebe bBirimi tahsilat hesabı olmak üzere, her bir mMuhasebe bBirimi için merkez tarafından açtırılıp, muhasebe birimlerine bildirilen banka hesapları üzerinden işlemektedir. Ödeme hesabı; Hazine tarafından nakit aktarması yapılan, muhasebe birimince üzerine gönderme emri düzenlenen banka hesabını; tahsilat hesabı ise, muhasebe birimi adına bankaca yapılan tahsilat ve kasa tahsilatından bankaya teslim edilen tutarların kaydedildiği banka hesabını ifade etmektedir. Ödeme hesabının tahsilat işlemleri için kullanılması mümkün olmadığı gibi, tahsilat hesabından da para çekilmesi veya ödeme işlemleri için kullanılması mümkün değildir.

Muhasebe birimleri nakit ihtiyaçlarının tespit edilebilmesi amacıyla, muhasebe birimlerince ödeme ve göndermelere ilişkin muhasebe kayıtlarında 103-Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri Hesabı yerine 320-Bütçe Emanetleri Hesabını kullanacaklardır. Bu amaçla 320 Bütçe Emanetleri Hesabının ayrıntı kodlaması yeniden yapılmıştır. Yeni kodlamada “nakit yetersizliği nedeniyle ödenemeyen tutarlar” başlığı altında “vadeye bağlı ödemeler” ve “diğer ödemeler” ayrı ayrı takip edilmektedir. Personel giderleri, sosyal güvenlik giderleri, elektrik, su, enerji ve haberleşme hizmetleri ödemeleri, görev giderleri, yolluk giderleri, kovuşturma giderleri, avans ve krediler, teminat ödemeleri, kamu idareleri payları ödemeleri, fonlar ve diğer kamu idareleri adına yapılan tahsilatlardan yapılan ödemeler ve gelirlerden yapılan ret ve iadeler vadeye bağlı ödemeler arasında sayılmıştır. Tedavi ve cenaze giderleri, hakediş ödemeleri, stok ve maddi duran varlık alım bedelleri, kurum alacaklarına ilişkin ödemeler, yakacak alımları, akaryakıt ve yağ alımları ve bütçe dışı avans ve krediler ise diğer ödemeler kapsamında değerlendirilmiştir.

Tek Hazine Cari Hesabı sisteminde muhasebe birimlerinin nakit ihtiyaçları, muhasebe kayıtları esas alınmak üzere say2000i sistemi aracılığıyla Hazine İç Ödemeler Muhasebe Birimine iletilir. Muhasebe birimleri nakit taleplerini, 320- Bütçe Emanetleri Hesabına kayıt yapmak suretiyle say2000i sitemine girerler, say2000i sistemi ise sözkonusu talepleri sistematik olarak gruplandırmak suretiyle Hazine İç Ödemeler Muhasebe Birimine bildirir. Hazine İç Ödemeler Muhasebe Birimi “vadeye bağlı ödemeler” grubunda yer alan nakit taleplerini vade tarihini esas alarak, vadeye bağlı olmayan nakit taleplerini ise Hazine nakit programını dikkate alarak karşılar. Hazine İç Ödemeler Muhasebe Birimi bir taraftan muhasebe birimlerinin nakit taleplerine onay verir, diğer taraftan muhasebe birimlerinin tamamından bildirilen nakit taleplerinin toplamı kadar bir gönderme emri düzenleyerek Merkez Bankasına gönderir. Ziraat Bankası üzerine düzenleyeceği başka bir gönderme emri ile de, aktarılan toplam tutarın muhasebe birimi hesaplarına dağıtılmasını sağlar. Ziraat Bankası Merkez Bankasından aktarılan parayı muhasebe birimi ödeme hesaplarına aktarır. Muhasebe birimleri, Hazine İç Ödemeler Muhasebe Birimi tarafından aktarılan nakit tutarlarını say2000i sisteminden izlerler. Hazinenin nakit talebini karşılayacağına ilişkin onay işleminden sonra muhasebe birimleri hesaplarının bulunduğu banka şubelerine gönderme emri düzenler, banka şubesi de ilgili ödemeleri gerçekleştirir. Görüldüğü gibi, muhasebe birimleri ödemelerini, ancak, belirlenen nakit ihtiyaçlarından Hazine İç Ödemeler Muhasebe Birimince ilgili kategoriye ilişkin olarak nakdi gönderilen ödemeler ve hesaplarına aktarılan tutarlar ile sınırlı olmak üzere gerçekleştirebileceklerdir.

Muhasebe birimlerinin tahsilat hesaplarına saat 15:30 a kadar gelen EFT/Havale tutarları aynı gün sonunda, saat 15:30 dan sonra gelen EFT/Havale tutarları ise izleyen işgünü en geç saat 11:00 e kadar Hazinenin Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Ankara Şubesi nezdinde bulunan hesabına aktarılır. Muhasebe birimlerine ait nakit teslimatları ve tahsil edilen çek tutarları toplamı da banka tarafından en geç izleyen işgünü saat 10:00 a kadar Hazinenin Ziraat Bankası Merkez Şubesi nezdindeki hesabına, saat 11:00 e kadar da Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Ankara Şubesi nezdinde bulunan hesabına gönderilir.

IV- SONUÇ

Yukarıda da belirtildiği gibi, genel bütçe kapsamındaki idarelere muhasebe hizmeti veren muhasebe birimlerinin (merkez muhasebe birimleri, kurumlar muhasebe birimleri ve vergi daireleri hariç) bankacılık sistemi vasıtasıyla gerçekleştirecekleri işlemlerde, 20.09.2007 tarihinden itibaren Tek Hazine Hesabı Sistemi kaldırılarak, nakde dayalı ödeme sistemi olan Tek Hazine Cari Hesabı Sistemi uygulamasına geçilmiştir.

Tek Hazine Hesabı Sisteminin en önemli özelliği muhasebe biriminin Ziraat Bbankasında bulunan hesabında para olup olmadığına bakılmaksızın, bankanın muhasebe biriminden gelen talimata göre ilgili ödemeyi gerçekleştirmek zorunda olması idi. Halbuki yeni sistem olan Tek Hazine Cari Hesabı Sistemiyle muhasebe biriminin, banka hesabından ödeme yapılabilmesi için hesapta yeterli nakit bulunması zorunluluğu getirilmiştir. Muhasebe birimi tahsilatının ise ödeme amacıyla kullanılmadan, aynı gün veya en geç ertesi işgünü banka tarafından otomatik olarak Hazinenin Merkez Bankasındaki hesabına gönderilmesi söz konusudur. Dolayısıyla artık, genel bütçe kapsamındaki kamu idarelerinin ödemeleri için gereken nakit ihtiyacı Hazine tarafından doğrudan muhasebe verilerinden tespit edilmekte ve muhasebe birimlerince tahsil edilen paralar ise çok kısa sürede Hazinenin hesabına mal edilebilmektedir. Bu uygulama kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde kullanılmasında ve nakit planlanması ile ilgili kamu yöneticilerinin etkili karar almasında muhasebe sisteminin ne derece önemli olduğunu bir kez daha ortaya koymuştur.