BiyografiGÜNCEL HABERLER

Merzifonlu Seyyid Abdurrahman Eşref Efendi Kimdir?

Asıl adı Abdurrahman’dır. Merzifonda dünyaya geldi.babası mevalidendir. İlk eğitimin babasından aldı. şeyhülislâm Muhammet Efendi’den mülâzım oldu. Kadılık görevinde başarılı olamayıvca bu görevinden ayrıldı. Yüz elli kadar eseri vardır. Bunlardan biri bütün bilimleri içeren Uyûnu’l-Ulûm adlı telifi ve Mir’ât-ı Safâ adlı kitabı ve Molla Câmî’nin Risale-i Sugra’sını şerh edip ve bir kaç hihâye tefsirini içeren bir risalesi bulunmaktadır. öğrencilerin elinde bulunan nüshalarda da yazdıkları vardır. Türkçe ve Frasça şiirler de kaleme almıştır. Vefatı tarihi bulunamamıştır.

Damat İbrahim Paşa’ya “zerrîn” redifli bir kaside kaleme aldı. Mustafa Safayî bu kasideden 24 beyti tezkiresine almıştır.

Merzifonlu Şerefeddin Ali’nin oğludur. Medrese tahsilini tamamladıktan sonra kadılık mesleğine girdi. Hayatı hakkında fazla bilgi bulunmayan Abdurrahman Eşref Efendi’nin önemi, yazdığı eserlerden gelmektedir. 1728’de Türkçe olarak kaleme aldığı Tezkiretü’l-hikem fî tabakati’l-ümem, bir mukaddime ile otuz altı tezkire ve bir hâtimeden meydana gelir. Eserde çeşitli kavim ve milletlerden, ilk devir İslâm şairlerinden, Kur’an dili olan Arapça’nın nükte ve meziyetlerinden, meşhur kıraat imamlarından ve kırâat-i seb‘adan, Arap lugatçıları ve eserlerinden, nahiv ilminden ve bu sahada yazılmış eserlerden, ünlü müfessirler ve muhaddislerden, fukaha ve kelâmcılardan bahsedilir. Ansiklopedik mahiyetteki bu eser, 1252’de tek cilt halinde Mısır’da, 1291’de de Şemseddin Sivâsî’nin manzum Menâkıb-ı İmâm-ı A‘zam adlı eserinin kenarında İstanbul’da basılmıştır.

Abdurrahman Eşref Efendi’nin diğer bir eseri, dört bab ile bir hâtimeden meydana gelen Mir’âtü’s-safâ’dır; 1710 yılında yazılmış ve devrin sadrazamı Nevşehirli Damad İbrâhim Paşa’ya sunulmuştur. Eserde Mekke, Medine, Kudüs ve Halîlürrahman’ın faziletlerinden; hâtime kısmında ise peygamber, evliya ve sahâbî kabirlerinden bahsedilir. Uyûnü’l-ulûm ve Şerh-i Muammâ-yı sagīr li-Mevlânâ Câmî adlı kitapları, yukarıda adı geçen Tezkiretü’l-hikem tarzında yazılmış ansiklopedik mahiyette eserlerdir. Ayrıca bir divanı ve ahlâkî hikâyeler ihtiva eden bir risâlesi vardır.

Bazı kaynaklarda yanlışlıkla şair Nedîm’in amcası olarak gösterilen Abdurrahman Eşref’in, aslında Nedîm’le herhangi bir akrabalığı yoktur.

Eserlerinden Örnekler

Sûziş-i derd-i derûnu nice tabîe edelimKaleme gelmez o kim safhaya tahrîr edelim

Bulmada neşv ü nemâ şiddeti hummâ-yı gamun

Habb-ı sabr ile gel ey dil ana tedbîr edelim

Fehmi güç sûre-i ebrûları ince ma’nâ

Müteşâbihdir ol âyet nice tefsîr edelim

***

Ne dest-âvîzini gördük bu dehrün bâgbânından

Bahârından ne memnûnuz ne efsürde hazânından

Hadeng-i nâvek-i âzârı lutf it der-kemân itme

Meded dil murgunu eyler remîde âşyânından

***

Muammâ Be-nâm-ı Hasan

Zülf-i sünbül bize hattın dişlerin dürr-i Aden

Hoş yaraşmış rûy-ı hûb sünbül ü tarf-ı çemen

***

Makdemün şâh-ı rebîn edip i’lân zerrîn

Gülşene müjde-resân geldi şitâbân zerrîn

Eşref-i feyz-i Hudâ-dâd-ı nesîm-i kudsî

İtdi mir’ât-ı zamîrinde nümâyân zerrîn

Felek-i ahdâr olup arsa-i gülşen anda

Oldı çün necm-i Süreyyâ-yı fürûzân zerrîn

Zühredür çarh-ı çemende ya Süheyl-i Yemenî

Gîsûdâr-ı necm gibi oldu dırahşân zerrîn

Nâmına dinse sezâ tufesi ezhâr zîrâ

Oldu arâyis-i tâc-ı ser-i şâhân zerrîn

Özbekî dervîş olup Edhemî sikkeyle velî

Sîne-i sîm ile bir dilber-i fettân zerrîn

Mâlik-i hâtem olup oldu cihândâr-ı çemen

Oturur taht-ı zümürrüdde Süleymân zerrîn

Bezm-i gülşende sunar sâkî olup ezhâra

Tolu yügürdi kadehle mey-i irfân zerrîn

Oldu mahbûba semensâ gibi mergûb u latîf

Dil-i dânâyı ider hüsnüne hayrân zerrîn

Eser-i sun-ı ilâhîye olupdur mir’ât

İrdürür nâzırına kudreti seyrân zerrîn

Oldu hûbân-ı çemen içre ferîd ü nâzük

Hüsn ile olsa nola fâyık-ı akrân zerrîn

Oldu çün cümle-i ezhâraser-âmed ki sezâ

Eylese cümlesine da’vî-i rüchân zerrîn

Ravza-i hazret-i Âsaf’d güşâde olalı

Oldu magbût-ı gül ü sünbül ü reyhân zerrîn

Nice Âsaf o keremkâr-ı dil-ârâ ki ider

Nüsha-i madeletin hırz-ı girîbân zerrîn

Midhat-i rey-i münîri ki olup gülşene zîb

Tâb-ı şevkiyle olur şem-i fürûzân zerrîn

Sâyesi düşse eger Gülşen olur heşt behişt

Neşve-i bûyunu eder koynuna pinhân zerrîn

Neyyir-i adli cihân bâgına pertev vereli

Oldu mehtâb-ı cihân-tâb ile yeksân zerrîn

Hak şuma (?) tâze zemîn üzre bu tarh-ı tâze

Oldu revnak-dih-i ser-ilevha-i bostân zerrîn

Ger pesend eyler ise şi’rine Âsaf Eşref

Kalemün gülbün olup nazmına erzân zerrîn

Mir Ali kıt’ası oludu sözün katreleri

Surhı gül harfleri sünbül cedveli rahşân zerrîn

Sözünü eyle duâ ile müzeyyen nite kim

Oldu ârâyiş-i hâk-i çemenistân zerrîn

Tâ ola nükhet-i ezhârına sahn-ı çemenün

Mâye-i bûy u neşât-ı bahârân zerrîn

Feyz-i Hak gülşen-i ikbâlin ide nâz-perver

Tâ o feyz ile ola gül gibi handân zerrîn

Ömrü efzûn ola hem zâtı da âlem-ârâ

Tâ k gülşende ola mazhar-ı ihsân zerrîn

Çapan, Pervin (2005). Mustafa Safayi Tezkire-i Safayi. Ankara AKM Yay. 90.

BİBLİYOGRAFYA
Abdurrahman Eşref, Mir’âtü’s-safâ, İÜ Ktp., TY, nr. 6446, vr. 79b; a.mlf., Tezkiretü’l-hikem, Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmud Efendi, nr. 4861; G. Flügel, Die arabischen, persischen und türkischen Handschriften, Wien 1865, I, 46 vd.; Îżâḥu’l-meknûn, I, 273; II, 459; Osmanlı Müellifleri, III, 100; Ahmed Refik, Âlimler ve Sanatkârlar, İstanbul 1924, s. 279; Babinger (Üçok), s. 300-301; Fevziye Abdullah Tansel, “Nedîm”, İA, IX, 169; “Abdurrahman Eşref”, TA, I, 44.

Kaynakça

Çapan, Pervin (2005). Mustafa Safayi Tezkire-i Safayi. Ankara AKM Yay. 90.

Kurnaz, Cemal-Mustafa Tatcı (hzl.). (2001). Tuhfe-i Nâilî, Mehmet Nail Tuman. Ankara: Bizim Büro Yay.44.

Kutlar, Fatma Sabiha vd. (2012) Kâfile-i Şuara.İstanbul. Doğu Kütüphanesi. 99

PROF. DR. İSMAİL HAKKI AKSOYAK
Madde Yazım Tarihi: 01.05.2015
Güncelleme Tarihi:

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Bu site, istenmeyenleri azaltmak için Akismet kullanıyor. Yorum verilerinizin nasıl işlendiği hakkında daha fazla bilgi edinin.