Kamu Zararı Kavramı ve Muhasebeleştirilmesi

KAMU ZARARI KAVRAMI VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ

I-GİRİŞ
Kamu idareleri kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde elde edilmesi ve kullanılmasından sorumdurlar.
Her türlü kamu kaynağının elde edilmesi ve kullanılmasında görevli ve yetkili olanlar, kaynakların etkili, ekonomik, verimli ve hukuka uygun olarak elde edilmesinden, kullanılmasından, muhasebeleştirilmesinden, raporlanmasından ve kötüye kullanılmaması için gerekli önlemlerin alınmasından sorumludur ve yetkili kılınmış mercilere hesap vermek zorundadır.
Kamu kaynaklarının teorik olarak kullanılmasına ilişkin ilkeler yukarıda belirtilmiş olmakla beraber, temel olarak uygulamada kamu kaynakları mevzuatta belirtilen usul ve esaslara göre yapılmalıdır.
Tabiî ki bu kaynakların her zaman mevzuata uygun olarak kullanılması mümkün değildir.
Bu şekilde mevzuata aykırı olarak kamu kaynaklarının kullanılması sonucu ortaya çıkan zarar, kamu zararı olarak nitelendirilebilir.
Bu çalışmada, kamu zararı kavramı üzerinde durulacak ve kamu zararlarının muhasebeleştirilmesine ilişkin örnekler verilecektir.

A-Kamu Zararı Kavramı:

Kamu zararı; kamu görevlilerinin kasıt, kusur veya ihmallerinden kaynaklanan mevzuata aykırı karar, işlem veya eylemleri sonucunda kamu kaynağında artışa engel veya eksilmeye neden olunmasıdır.

Kamu zararının belirlenmesinde;

a) İş, mal veya hizmet karşılığı olarak belirlenen tutardan fazla ödeme yapılması,

b) Mal alınmadan, iş veya hizmet yaptırılmadan ödeme yapılması,

c) Transfer niteliğindeki giderlerde, fazla veya yersiz ödemede bulunulması,

d) İş, mal veya hizmetin rayiç bedelinden daha yüksek fiyatla alınması veya yaptırılması,

e) İdare gelirlerinin tarh, tahakkuk veya tahsil işlemlerinin mevzuata uygun bir şekilde yapılmaması,

g) Mevzuatında öngörülmediği halde ödeme yapılması,

Esas alınır.
Kontrol, denetim, inceleme, kesin hükme bağlama veya yargılama sonucunda tespit edilen kamu zararı, zararın oluştuğu tarihten itibaren ilgili mevzuatına göre hesaplanacak faiziyle birlikte ilgililerden tahsil edilir.
Alınmamış para, mal ve değerleri alınmış; sağlanmamış hizmetleri sağlanmış; yapılmamış inşaat, onarım ve üretimi yapılmış veya bitmiş gibi gösteren gerçek dışı belge düzenlemek suretiyle kamu kaynağında bir artışa engel veya bir eksilmeye neden olanlar ile bu gibi kanıtlayıcı belgeleri bilerek düzenlemiş, imzalamış veya onaylamış bulunanlar hakkında Türk Ceza Kanunu veya diğer kanunların bu fiillere ilişkin hükümleri uygulanır. Ayrıca, bu fiilleri işleyenlere her türlü aylık, ödenek, zam, tazminat dâhil yapılan bir aylık net ödemelerin iki katı tutarına kadar para cezası verilir.
Kamu zararının, bu zarara neden olan kamu görevlisinden veya diğer gerçek ve tüzel kişilerden tahsiline ilişkin usûl ve esaslar, Maliye Bakanlığının teklifi üzerine Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir.

B- Kamu Zararlarında Sorumluluk:
Kamu görevlileri; kamu kaynaklarının etkili, ekonomik, verimli ve hukuka uygun olarak elde edilmesinden, yönetilmesinden, kullanılmasından, korunmasından, kötüye kullanılmaması ve her an hizmete hazır bulundurulması için gerekli önlemlerin alınmasından sorumludurlar.

Kontrol, denetim, inceleme, kesin hükme bağlama veya yargılama sonucunda tespit edilen kamu zararının geri ödenmesi sürecine, kamu görevlileri ile birlikte ilgililer de dahil edilir.

C-Kamu Zararının Belirlenmesi

Kamu zararının belirlenmesinde;
a) Yapılan iş, alınan mal veya hizmet karşılığı olarak ilgili mevzuatında belirtilen ya da mevzuatında öngörülen karar, onay, sözleşme ve benzeri belgelerde belirlenen tutardan fazla ödeme yapılması,

b) İlgili mevzuatında öngörülen haller dışında, iş yaptırılmadan, mal veya hizmet alınmadan önce ödeme yapılması,

c) Transfer niteliğindeki giderlerde, fazla veya yersiz ödemede bulunulması,

ç) İlgili mevzuatı gereğince görevlendirilen komisyon veya kişilerce rayiç bedelinden daha yüksek fiyatla iş yaptırılması, mal veya hizmet alınması,

d) Kamu idarelerine ait malların kiraya verilmesi, tahsisi, yönetimi, kullanımı ve elden çıkarılması işlemlerinin mevzuata uygun bir şekilde yapılmaması,

e) Görevlilere teslim edilen taşınırların zarara uğraması,

f) İdare gelirlerinin tarh, tahakkuk veya tahsil işlemlerinin mevzuata uygun bir şekilde yapılmaması,

g) Kamu idaresinin yükümlülüklerinin mevzuatına uygun bir şekilde yerine getirilmemesi nedeniyle kamu idaresine faiz, tazminat, gecikme zammı, para cezası gibi ek malî külfet getirilmesi,

ğ) Mevzuatında öngörülmediği halde ödeme yapılması,
esas alınır.

II-KAMU ZARARININ MUHASEBELEŞTİRİLMESİ

Kamu zararları, Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliğinde 140 Kişilerden Alacaklar Hesabında takip edilir.

Kişilerden alacaklar hesabına ilişkin borç ve alacak kayıtları aşağıda gösterilmiştir.

A- Hesabın Boruna Kaydedilecek Değerler

1 – Bütçe giderleri hesabına borç kaydedilmek suretiyle fazla ve yersiz verildiği, gerek yılı içerisinde, gerekse yılı geçtikten sonra tespit edilenler; Sayıştay ve mahkemelerce tazmin hükmedilenler ile zamanaşımına uğratılan alacaklardan dolayı Sayıştay tarafından sorumluları adına tazmin hükmedilen tutarlar bu hesaba borç, tahsilinde bütçeye gelir kaydedilmek üzere 600-Gelirler Hesabına alacak kaydedilir.

2-Aylık ve ücretlerden fazla ve yersiz kesilerek Emekli Sandığına veya Sosyal Sigortalar Kurumuna gönderilen paraların tamamı bu hesaba borç, kurum hissesini teşkil eden miktar tahsilinde bütçeye gelir kaydedilmek üzere 600-Gelirler Hesabına, noksan kesilen gelir vergisi 360-Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabına, kişiye ödenmesi gereken miktar ise 333-Emanetler Hesabına alacak kaydedilir.

3-Ayniyatın çalınmasından, kaybedilmesinden, kanunsuz veya yersiz harcanmasından doğan zararlara ait olmak üzere dairelerce bildirilen miktarlarla, Sayıştay ve mahkemelerce hüküm altına alınan tutarlar, bu hesaba borç 600-Gelirler Hesabına alacak kaydedilir.

4- Sayım sonucu, noksanlığı tespit edilip sayım noksanları hesabına alınan tutarlardan sorumluları belirlenenlerin rayiç değeri bu hesaba borç (kayıtlı tutarı ile rayiç bedeli arasındaki aleyhte fark, 630-Giderler Hesabına borç); kayıtlı değeri 197-Sayım Noksanları Hesabına, kayıtlı tutarı ile rayiç bedeli arasındaki lehte fark, tahsilinde bütçeye mal edilmek üzere 600-Gelirler Hesabına alacak kaydedilir.

5- Avans ve kredi hesaplarında kayıtlı tutarlardan süresi içerisinde mahsup edilmeyen miktarlarla, avans alan şahsın herhangi bir sebeple kısmen veya tamamen zimmetine geçirdiği tutarlar bu hesaba borç, ilgili avans ve kredi hesaplarına alacak kaydedilir.

6-Kurum gelirlerini tahsil etmeye yetkili bulunan memurların zimmetlerine geçirdikleri tahsilat tutarları, bir taraftan sorumluları adına bu hesaba borç, ilgisine göre 120-Gelirlerden Alacaklar Hesabı veya 121-Gelirlerden Takipli Alacaklar Hesabına alacak; diğer taraftan 800-Bütçe Gelirleri Hesabına alacak, 805-Gelir Yansıtma Hesabına borç kaydedilir.

7-Emanet niteliğindeki hesaplarda herhangi bir şahıs veya daire adına kayıtlı bulunan tutarlardan, fazla verilenler ile söz konusu hesaplardan karşılığı olmaksızın yapılan ödemeler bu hesaba borç, ilgili emanet hesabına alacak kaydedilir.

8- Bu hesapta kayıtlı alacaklardan takipsizlik nedeniyle zamanaşımına uğratıldığı Sayıştay ilamı veya idari makamlarca karar altına alınan tutarlar, zamanaşımına uğratan sorumluları borçlandırmak ve eski borç kayıtlarını kapatmak üzere bu hesaba borç ve alacak kaydedilir.

9 – Geçici kabulü yapılarak yapılmakta olan yatırımlar hesabından ilgili maddi duran varlık hesabına aktarılan işlere ilişkin kesin kabul sırasında müteahhitten alacaklı olunması durumunda, alacak tutarı tahsilinde bütçeye gelir kaydedilmek üzere bu hesaba borç, ilgili maddi duran varlık hesabına alacak kaydedilir.

10-Bu hesapta kayıtlı alacaklar için tahakkuk ettirilen faiz tutarları bu hesaba borç, 600-Gelirler Hesabına alacak kaydedilir.

B- Hesabın Alacağına Kaydedilecek Değerler

1- Bu hesapta kayıtlı alacaklardan nakden veya mahsuben tahsil edilen tutarlardan;

-Tahsilinde bütçeye gelir kaydedilmesi gerekenler bir taraftan 100-Kasa Hesabı, 102-Banka Hesabı veya ilgili diğer hesaplara borç, bu hesaba alacak; diğer taraftan 805-Gelir Yansıtma Hesabına borç, 800-Bütçe Gelirleri Hesabına alacak kaydedilir.

-Tahsilinde bütçeye gelir kaydedilmesi gerekmeyenler ise 100-Kasa Hesabı, 102-Banka Hesabı veya ilgili diğer hesaplara borç, bu hesaba alacak kaydedilir.

2-Sayıştay tarafından tebliğ edilen ilam içerisinde daha önce kişilerden alacaklar hesabına alınarak takipsizlik nedeniyle zamanaşımına uğratılmış paraların bulunduğu anlaşıldığı takdirde bu tutarlar, zamanaşımına uğratan sorumluları borçlandırmak ve eski borç kayıtlarını kapatmak üzere bu hesaba alacak ve borç kaydedilir.

3-Fazla veya yersiz ödenmesinden dolayı muhasebe yetkilisince doğrudan kişilerden alacaklar hesabına alınan paraların, kısmen veya tamamen yersiz veya yanlışlıkla alındığı anlaşıldığı takdirde kayıtlardan çıkarılması gereken tutarlar bu hesaba alacak, 600-Gelirler Hesabına (yılı geçtikten sonra 630-Giderler Hesabına) veya ilgili diğer hesaplara borç kaydedilir.

4-Fazla veya yersiz olarak tahakkuk ettirildiği anlaşılan faiz tutarları bu hesaba alacak, 600-Gelirler Hesabına borç kaydedilir.,

5-Herhangi bir kanun veya kararla bu hesapta kayıtlı alacaklardan kısmen veya tamamen kaydı silinmesi gerekenler bu hesaba alacak, 630-Giderler Hesabına borç kaydedilir.

C-Kamu Zararlarının Muhasebeleştirilmesine İlişkin Örnekler

1- Samsun Belediyesinde görevli memur (H)’nin eşinin, doğum nedeniyle kullanmış olduğu, aylıksız mazeret izni süresinin dolması ve işe başlamış olmasına rağmen, Memur (H)’ye aile yardımı ödemesine devam edilmesi nedeniyle 150.- TL yersiz ödeme yapıldığı tespit edilmiştir.

140- Kişilerden Alacaklar Hesabı 150.-
600- Gelirler Hesabı 150.-

Belediye tarafından kayıt altına alınan bu alacağın takipsizlik nedeniyle zamanaşımına uğratıldığı Sayıştay ilamı ile karar altına alınmıştır.

140- Kişilerden Alacaklar Hesabı
(sorumluların kişi borçlarına alınması) 150.-
140- Kişilerden Alacaklar Hesabı
(önceki hesabın kapatılması) 150.-

Bu kayıtla alacağı zamanaşımına uğratan sorumlular borçlandırılmakta ve eski borç kayıtları kapatılmaktadır.

2- Manavgat Belediyesince yaptırılan altyapı ihalesine ilişkin yapılan denetimde, müteahhide 35.000.- TL yersiz ödeme yapıldığı tespit edilmiştir.

140- Kişilerden Alacaklar Hesabı
35.000.-
600- Gelirler 35.000.-

Müteahhit borcunu ödemiştir.

100- Kasa Hesabı
35.000.-
140- Kişilerden Alacaklar Hesabı 35.000.-
805- Gelir Yansıtma Hesabı 35.000.-
800- Bütçe Gelirleri Hesabı 35.000.-

3-Beyaz Kent Belediyesi hesaplarının Sayıştay Başkanlığınca denetimi sırasında, muhasebe yetkilisinin, özel hizmet tazminat oranının yanlış uygulanması nedeniyle, 250 TL tutarında fazla ödeme yapıldığı tespit edilmiştir.

140- Kişilerden Alacaklar Hesabı
250..-
600- Gelirler 250..-

İlgiliye yapılan fazla ödeme, 15 TL faiziyle beraber tahsil edilmiştir.
Hesaplanan faizin tahakkuk kaydı;

140- Kişilerden Alacaklar Hesabı
15..-
600- Gelirler 15.-

Tahsilât kaydı;

100 Kasa 265.-
140 Kişilerden Alacaklar
(ana para) 250.-
140 Kişilerden alacaklar
(faizi) 15.-

805- Gelir Yansıtma
265..-
800-Bütçe Geliri 265-

III-SONUÇ

Kamu zararı; kamu görevlilerinin kasıt, kusur veya ihmallerinden kaynaklanan mevzuata aykırı karar, işlem veya eylemleri sonucunda kamu kaynağında artışa engel veya eksilmeye neden olunması olarak tanımlanmaktadır.
Bunun yanı sıra, kasıt, kusur, yada ihmal dışında da çeşitli şekillerde kamu zararı oluşabilir.
Devlet memurları dışında, üçüncü kişilerin mevzuata aykırı davranışları neticesin de, kamu zararı oluşabilir.
Kamu zararları muhasebe işlemlerinde 140 Kişilerden Alacaklar hesabında takip edilir.
Bu çerçevede, kamu zararı, kamu kaynağının yersiz olarak harcanması ya da kullanılması olarak ifade edilebilir.
Kamu zararlarının tespit edilmesi, muhasebeleştirilmesi, takibi ve tahsili süreci idare açsından önem taşımaktadır.
Özellikle,
-Kamu zararının tespit edildiğinde muhasebeleştirilmesi,
-Mevzuatta belirtildiği şekilde takip edilmesi,
-Faiz tahakkuk ettirilmesi
-Zaman aşımına uğramadan tahsil edilmesi
-Tahsil edilemeyenlerle ilgili yasal takibe başlanması;
Kamu zararlarıyla dikkat edilmesi gereken hususlardır.
Bu hususlara uygun olarak işlemlerin yürütülmemesi halinde, çeşitli mali sorumluluklar doğabilecektir.

kaynak:Ömer Köse

Maliye Bakanlığı

Muhasebat Başkontrolörü