Eurobondlar Nasıl Vergilendirilir?
EURO BONDLARIN VERGİLENDİRİLMESİ
I-GİRİŞ Bilindiği üzere devlet bütçesinin finansman yöntemlerinden birisi de borçlanmadır. 2004 Mayıs ayı sonu itibariyle kamunun borç stokunun toplam tutarı 204,3 milyar dolardır. Bunun 141,3 milyar dolarlık kısmı kamu iç borç stoku, 63 milyar dolarlık kısmı ise dış borç stokudur. 2003 yılı sonu itibariyle dış borç stokunun 26,8 milyar dolarlık kısmı Türkiye?nin dış piyasaların kurallarına göre dış piyasalarda satışa sunduğu tahviller oluşturmaktadır. Ülkemizin dış piyasalarda satışa sunduğu tahvillerin çeşitlerine göre tutarları aşağıdaki tabloda yer almaktadır.
Dış Borç Tahvil Stoku (Milyon Dolar) 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
GENEL TOPLAM 13,081 13,730 14,034 16,738 22,135 21,338 23,844 27,572
KONSOLİDE BÜTÇE 11,896 12,657 13,251 15,906 20,903 20,138 23,124 26,837
EURO TAHVİL 7,110 8,708 9,458 10,763 12,137 12,047 12,599 13,342
GLOBAL TAHVİL 0 0 0 1,258 4,838 5,579 8,206 12,101
SAMURAI TAHVİL 4,536 3,699 3,345 3,277 3,323 1,909 1,719 795
YANKEE TAHVİL 250 250 449 608 605 603 601 599
YEREL YÖNETİMLER 471 0 0 0 0 0 0 0
SAMURAI TAHVİL 471 0 0 0 0 0 0 0
KİT?LER 3 376 393 358 414 389 156 187
EURO TAHVİL 3 376 393 358 414 389 156 187
DİĞER KAMU SEKTÖRÜ (2) 406 521 286 423 772 773 549 548 EURO TAHVİL 104 251 199 423 772 773 549 548
SAMURAI TAHVİL 302 270 87 0 0 0 0 0
ÖZEL SEKTÖR (3) 305 177 104 50 45 39 15 0
Kaynak: Hazine Source: UT (1) Geçici (2) T. Kalkınma Bankası, T. İhracat Kredi Bankası (3) 01.10.2001 tarihinden itibaren TCMBtarafından izlenmektedir. # Kaynak: Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı Kamu Borç Yönetimi Raporu Mayıs-2004
Yukarıdaki tabloda görüleceği üzere, çeşitli dış piyasalarda satışa sunulan bu tahvillerin piyasalarına göre isimleri farklıdır. Ancak bunların hepsine günlük kullanımda ?Euro Bond? denilmektedir. Yazımızın takip eden bölümünde devlet dış borçlanma senetleri için Euro Bond ifadesi kullanılarak yurt dışı piyasalarda ve yurt dışından döviz temini amacıyla ihraç edilen ve son zamanlarda yurt içi piyasada alınıp satılan bu tahvillerin vergi mevzuatı karşısındaki durumu ve son bölümünde ise bu konuda vardığımız sonuç açıklanacaktır.
II- EURO BONDLARIN VERGİ MEVZUATIMIZ KARŞISINDAKİ DURUMU: Genel olarak Euro Bond devlet ya da şirketlerin kendi ülkeleri dışından kaynak sağlamak amacıyla dış piyasalarda yabancı para birimleri cinsinden satışa sundukları uzun vadeli borçlanma senetleri (tahvilleri) dir. Euro Bond fiyatları, hem ihraç eden ülke veya şirketin mali ve ekonomik durumlarından hem de uluslararası finansal piyasalardaki gelişmelerden etkilenmektedir. Vade genelde 5-30 yıl arasındadır. Uzun vadeli olan bu tahviller kuponlu olarak satılır ve bunlar da genellikle sabit faizlidir. Bu tahviller, ihraç eden ülkenin değil çıkarıldığı piyasadaki ülkenin yasalarına tabidir. Yukarıdaki tablodan görüleceği üzere, ülkemiz tarafından uzun vadeli yabancı kaynak sağlamak için çeşitli ülke piyasalarında o ülkelerin yasalarına tabi tahviller çıkarılmıştır. Bunun yanında KİT?ler, Türkiye Kalkınma Bankası ve Türkiye İhracat Kredi Bankası da aynı şekilde yurt dışında tahvil çıkarma suretiyle dış borçlanma yoluna gitmiştir. Ülkemizin Avrupa?da çıkardığı tahviller Euro Bond (Euro Tahvil), Birleşik Amerika?da çıkardığı tahviller Yankee Bond (Yankee Tahvil), Japonya?da çıkardığı tahviller Samurai Bond (Samurai Tahvil), bütün piyasalara yönelik çıkardığı tahviller ise Global Bond olarak isimlendirilmektedir. Ancak hangi isim ile adlandırılırsa adlandırılsın tüm bu tahvillerin ortak özelliği; yurt dışında çıkarılmaları, yurt dışında çıkarıldıkları ülkelerin mevzuatına tabi olmaları, yabancı kaynak yani dış sermaye elde etme amacına yönelik olmalarıdır. Ülkemizde son zamanlarda borçlanma için yabancı yatırımcılara yönelik olarak çıkarılan dış borçlanma tahvillerinin (Euro Bondlar) bankalar aracılığıyla iç piyasa tarafından da satın alınabilir hale gelmesinden sonra, menkul kıymet yatırımcılarının alternatifleri arasına girdiği görülmektedir. Bu nedenle de bunların vergilendirilmesine ilişkin hususların açıklık kazanması gerekmektedir. Euro Bondların vergilendirilmesine yönelik olarak Maliye Bakanlığınca bu güne kadar herhangi bir tebliğ ya da sirküler ile bir açıklama yapılmamıştır. Ancak bu konuda 11.12.2001 tarih ve B.07.0.GEL.0.40/4034-560/66321 sayı ve 7.2.2004 tarih ve B.07.0.GEL.0.40./4034-682/8487 sayı ile muktezalar (özelgeler) verilmiştir. Açıklama talep eden kişilere verilen bu muktezalarda, GVK?nın geçici 59?uncu maddesi hükmü aynen yazıldıktan sonra, dış borçlanma programı çerçevesinde yabancı para cinsinden ihraç edilen Devlet tahvillerinin, GVK?nın geçici 59. maddesinde sözü edilen Devlet tahvili ve Hazine bonosu kapsamında olduğu, tahvillerin 26.07.2001?den (bu tarih dahil) sonraki bir tarihte ihraç edilmiş olması halinde madde metninde belirtilen istisnanın uygulanacağı şeklinde görüş verilmiştir. Aşağıda detaylı olarak açıklanacağı üzere, bu muktezaların vergi kanunları açısından hatalı ve aynı zamanda uygulanmak istenen ekonomi politikasını olumsuz etkileyici olduğu düşünülmektedir. Devlet Dış Borçlanma Senetleri (DDBS) yurt dışından uzun vadeli yabancı kaynak elde etmek için çıkarılmaktadır. Dış borçlanma ile, zaten çok dar olan finansman iç piyasasında devletin ağırlığının yaratmış olduğu, özel kesimi finansal piyasadan borç bulmada dışlama (crowding out) etkisi azaltılabilmektedir. Bu sayede, özel kesim firmaları iç finansman piyasasında daha uygun koşullarla kredi bulma olanağına kavuşmaktadır. Hal böyle iken; Devlet Dış Borçlanma Senetlerine, İç Borçlanma Senetlerine tanınan vergisel avantajların tanınması ile, finansman piyasasına arz edilecek yurt içi tasarrufların yurt dışına çıkması teşvik edilmiş olmaktadır. Diğer taraftan Türk vatandaşlarınca Euro Bondlardan elde edilen gelirlerin vergi kanunları karşısındaki durumu, söz konusu muktezalarda açıklandığından farklıdır. Bilindiği üzere GVK?nın 75?inci maddesinin ikinci fıkrasının beşinci bendi hükmüne göre, her nevi tahvil ve hazine bonosu faizleri ile Toplu Konut İdaresi, Kamu Ortaklığı İdaresi ve Özelleştirme İdaresince çıkarılan menkul kıymetlerden sağlanan gelirler menkul sermaye iradıdır. GVK?nın geçici 59?ncu maddesi hükmüne göre; 31.12.2006 tarihine kadar, 26.7.2001-31.12.2004 tarihleri arasında ihraç edilen Devlet tahvilleri ve Hazine bonolarının faiz gelirleri ve elden çıkarılmasından sağlanan diğer kazançlar toplamının; 2001 yılında 50 milyar lirası, 2002 ve izleyen yıllarda bu tutarın veya artırılmış tutarın her yıl için belirlenen yeniden değerleme oranında artırılmasıyla bulunacak tutar gelir vergisinden müstesnadır. Bu istisnadan yararlananlar, mükerrer 80?inci ve geçici 56?ncı maddelerde yer alan istisnalardan ayrıca yararlanamaz. Ticari işletmelere ait olan her türlü gelirler hakkında bu madde hükmü uygulanmaz. Bu durumda Devlet tahvili ve Hazine bonosunun ne olduğunun açıkca tanımlanması, Euro Bondların bu kapsama girip girmediğinin ortaya konulması gerekmektedir. 28.03.2002 tarih ve 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun?dan önce Devletin borçlanması bütçe kanunlarına konulan hükümlere göre yapılmakta ve bunların tanımı da bütçe kanunlarında yer almakta idi. Örneğin, 1999 yılı Bütçe Kanunun İç Borçlanma başlıklı 35/b, 2000 yılı Bütçe Kanunun İç Borçlanma başlıklı 31/b maddesinde ?verilen yetki sınırları içinde ihraç edilecek Devlet iç borçlanma senetleri bir yıl (364 gün) ve daha uzun vadeli Devlet tahvilleri ile vadeleri bir yıldan az olan Hazine bonolarıdır.? hükmü yer almakta idi. Daha sonra yayımlanan 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun?un tanımlar başlıklı 3?ncü maddesinde ise; ?Devlet tahvili: İhraç edildikleri tarih itibariyle bir yıl (364 gün) ve daha uzun vadeli Devlet iç borçlanma senetlerini, Hazine bonosu: İhraç edildikleri tarih itibariyle bir yıldan kısa olan (364 gün) Devlet iç borçlanma senetlerini, ifade eder? denilmektedir. Yukarıdaki açıklamalardan da anlaşılacağı üzere borçlanma ile ilgili mevzuata göre; Devlet tahvili ve Hazine bonosu devlet iç borçlanma senetleridir. GVK?na 4710 sayılı Kanunun 1?inci maddesiyle eklenen geçici 59?ncu maddenin gerekçesinde; ?Madde ile, 2002 yılı sonuna kadar ihraç edilecek Devlet İç Borçlanma Senetleri (DİBS) faiz ve alım satım kazançları aleyhine olan vergileme koşulları, ekonomik koşullar da dikkate alınarak değiştirilmekte ve bu gelirlerin bir kısmı gelir vergisinden istisna tutulmaktadır? şeklinde açıklama yer almaktadır. Madde gerekçesinde de görüleceği üzere bu istisna, Devlet İç Borçlanma Senetlerine yani Devlet tahvili ile Hazine bonosuna yöneliktir. Euro Bondlar ise dış borçlanma senedidir ve borçlanma ile ilgili mevzuata göre ?devlet tahvili? olarak da tanımlanmamaktadır. Buna göre, Devlet Dış Borçlanma Senetlerinden (Euro Bondlardan) tam mükellef gerçek kişilerce elde edilen faiz gelirlerinin tutarı ne kadar olursa olsun tamamı veya bunların elden çıkarılması sonucu elde edilen değer artışı kazançlarının 2003 yılı için 10 milyar, 2004 yılı için 12 milyar lirayı aşan kısımları (GVK?nun mükerrer 80, 85 ve 86?ıncı maddeleri uyarınca) gelir vergisine tabidir.
III-SONUÇ: Yazımızın ikinci bölümünde açıklandığı üzere; Devlet tahvili ihraç edildikleri tarih itibariyle bir yıl (364 gün) ve daha uzun vadeli Devlet iç borçlanma senedidir ve GVK?nun geçici 59?ncu maddesi gerekçesinde de açıkça belirtildiği üzere bu maddedeki devlet iç borçlanma senetlerine ilişkin düzenleme yani istisna hükmü dış borçlanmaya ait olan Euro Bondlardan elde edilen faiz gelirleri ya da bunların elden çıkarılmasından elde edilen değer artış kazançlarına uygulanamaz. Bunlardan elde edilen faiz gelirlerinin tamamı ya da bunların elden çıkarılmasından elde edilen değer artış kazançlarının ise 2003 yılı için 10 milyar, 2004 yılı için 12 milyar lirayı aşan kısımları (GVK?nun mükerrer 80, 85 ve 86?ıncı maddeleri uyarınca) gelir vergisine tabidir. Her ne kadar dış borçlanmanın ekonomik mantığına uygun düşmese bile, tam mükellef gerçek kişilerin dış borçlanma senetlerinden elde edecekleri gelirlerin bir kısmı vergiden istisna edilmek isteniyorsa bunun için yasal düzenleme yapılması gerektiği düşünülmektedir.
ERCAN AKBAY Baş Hesap Uzmanı TURGUT ÖZCAN Baş Hesap Uzmanı
kaynak:vergidünyası.com