Devlet Muhasebesinde Gelir Hesaplarının Çalışması ve Muhasebeleştirilmesi-1
DEVLET MUHASEBESİNDE GELİR HESAPLARININ ÇALIŞMASI
SUNUŞ
Kamu kesiminin faaliyet gösterdiği alanlarda iyiden iyiye ivme kazanan değişiklikler
nedeniyle kamu program ve organizasyonlarının amaçlarının bulanıklaşması, geleneksel
hesap verme yükümlülüğünün beklentileri karşılayamaması, Devletin hangi kaynakları ne
amaçla harcadığının izlenememesi, bütçe sürecinin kaynakların toplumsal önceliklere göre
harcanmasını özendirmemesi, kamu yönetimlerini yetersizlik psikozuna sürüklemiştir.
Ayrıca, kamu harcamalarında, gerekli disiplini sağlamak için konulan ve performansa
da yönelik olmayan aşırı kontrol mekanizmaları, kurulan çok hiyerarşili yönetim yapıları ve
kaçınılmaz olarak sahnede yerini alan aşırı kırtasiyecilik yüzünden; kamu yönetimleri,
maliyet-etkin ve sonuç-yönelimli yönetim biçimlerinin de etkisiyle reformları ister olmuşlardır.1
Bununla birlikte teknolojide, özellikle de bilişim teknolojisinde kaydedilen ilerlemeler
ile değişen yaşam koşullarının kamu çalışanlarının alışkanlık ve beklentilerinde yarattığı
derin etkiler, kamu yönetimlerine içinde bulundukları açmazlardan kurtulabilme umudu
vermiştir.2
Mali yönetim bütçeleme, muhasebe, nakit yönetimi, borç yönetimi, iç kontrol
mekanizmaları ve denetim ögelerinden oluşur. Gerek literatürde ve gerekse uygulamada, bu
faaliyetlerden bütçelemeye aşırı önem verildiğini, diğerlerinin ise yeterince önemsenmediğini
görmekteyiz. Halbuki mali yönetimin ögelerinin tümü gereği gibi işletilmedikçe, hesap verme
yükümlülüğü de tam olarak yerine getirilemez. Bu ise halkın yönetenlere olan güveninin
sarsılması sonucunu doğurur.
Bütün kamu yönetimlerini etkileyen yeniden yapılanma çabaları kamu kaynaklarının
daha iyi kullanılıp yönetilmesini hedeflemekte ve dolayısıyla kamu mali yönetimlerinde radikal
değişiklik ve yenilikler öngörmektedir. Bu değişikliklerden biri de: Devlet muhasebesinin
tahakkuk esasına uygun bir biçimde tutulmasıdır.3
Sağlıklı bir mali yönetim için sağlam bir muhasebe sisteminin varlığı şarttır. Devlet
muhasebesinin, artık kurulması elzem olan performans yönetim sistemine de veri üretecek,
yönetimin alacağı kararlar için doğru ve güvenilir bilgileri zamanında temin edecek şekilde
yeniden tasarlanması gerekmektedir. Muhasebe sistemleriyle yalnızca yıllık bütçe
işlemlerinin değil, aynı zamanda Devlet mallarının hesabının da tutulması; idarelerin kaynak
kullanımlarının izlenmesi ve bütçelerle kaynaklar arasında organik bağ oluşturulması da
gerekmektedir. Ayrıca, hesap verme yükümlülüğünün gelişmiş raporlama sistemleri ve
şeffaflık politikaları yoluyla daha da güçlendirilmesi ve Kamu yönetiminin, günümüz koşullarında yeterince hızlı ve isabetli karar verebilmesi için doğru, güvenilir ve yeterli bilgiye
zamanlı olarak ulaşabilmesi gerekir.
TAHAKKUK ESASLI DEVLET MUHASEBESİNDE GELİR HESAPLARI
A-Giriş
Kamu kesiminin ihtiyaç duyacağı tüm mali verilerin günü gününe, doğru, güvenilir bir
şekilde kaydedilip saklanması; bunların işlenerek analiz edilmesi ve böylece üretilen yönetim
bilgileri ile mali bilgilerin karar verme durumundaki yöneticilerin kullanımına zamanlı olarak
sunulması sağlıklı bir kamu mali yönetimi için hayati önem taşır. İyi tasarlanmış bir yönetim
bilgi sistemi, karar verme süreçlerinde yöneticilere doğru, güvenilir, zamanlı ve yeterli bilgi
sağlar, gerekli raporları üretir. Böylece yöneticilerin etkili, zamanlı ve doğru kararlar
almalarına yardımcı olurken, onların hesap verme yükümlülüklerini yerine getirmelerinde de
vazgeçilemez bir rol oynar.
Ülkemizde, devlet muhasebesi alanındaki reform çalışmaları 1995 yılında genel ve
katma bütçeli idarelerde tahakkuk esasına geçilmesini amaçlayan Kamu Mali Yönetim
Projesi çalışmaları ile başlamış ve döner sermayeler için Döner Sermayeli İşletmeler
Muhasebe Yönetmeliğinin hazırlanması ve yayımlanması ile sürdürülmüştür.
Saymanlıklardaki muhasebe işlemlerinin bilgisayar ortamında takip edilerek sonuçlarının
konsolide edilebilmesini sağlayan say2000i projesinin uygulamaya konulması ile çalışmalar
ivme kazanmıştır. 2001 yılında genel yönetime dahil kamu idarelerinde ortak standartları
bulunan tahakkuk esaslı bir muhasebe sisteminin oluşturulması amacıyla Muhasebat Genel
Müdürlüğü bünyesinde bir çalışma gurubu oluşturulmuştur. 2002 yılı başında bütçe
sınıflandırmasıyla birlikte tahakkuk esaslı devlet muhasebesinin test edilmesine karar
verilerek pilot uygulamaya başlanılmıştır.5
Tüm genel yönetim birimlerinde nakit esaslı devlet muhasebesinden, tahakkuk esaslı
devlet muhasebesine 2006 yılı başından itibaren geçilmiştir. Bu yazıyla amaçlanan gelir
hesaplarının, genel yönetim kapsamındaki tüm kamu idarelerinde daha sorunsuz bir şekilde
uygulamasına destek olmaktır.