Belediyelere Genel Bütçe Gelirlerinden Pay Verilmesi
İL ÖZEL İDARELERİNE VE BELEDİYELERE GENEL BÜTÇE VERGİ GELİRLERİNDEN PAY VERİLMESİ
I-GİRİŞ
Son yıllarda belediyecilik anlayışındaki gelişmeler, büyük şehirlerde yaşanan nüfus artışı nedeniyle belediye hizmetleri nitelik olarak gelişmeye başlamıştır.
Bu da doğru orantılı olarak belediyelerin finansman ihtiyaçlarında artış meydana getirmiştir.
Sınırlı mahalli idare kaynakları bu finansman ihtiyaçlarını karşılamakta yetersiz kalınca, merkezi bütçe gelirlerinden bir kısmının mahalli idarelere aktarılması yönünde çalışmalar yapılma ihtiyacı hasıl olmuştur.
Merkezi yönetim bütçe gelirlerinden mahalli idarelere para aktarılmasının gerekçelerinden biride, mahalli idare gelirleri arasında yer alması gereken bir kısım vergilerin merkezi yönetim tarafından toplanmasıdır. Bu kapsamda merkezi idare tarafından toplanan bir kısım gelirlerden mahalli idarelere pay verilmesi gerekmektedir.
Konuyla ilgili bahsedilmesi gereken diğer önemli bir husus ise, mahalli idarelerin yaşadığı finansman sıkıntıları nedeniyle mahalli idarelerin ödemeleri gereken bir kısım vergilerin ödenememesidir.
Sonu. İtibariyle merkezi idare gelirlerinden belediyelere aktarılmak durumunda olan gelirlerin bir kısmı merkezi yönetim tarafından mahalli idarelerin vergi borçlarına mahsup edilmekte, geri kalan tutar ise mahalli idareler aktarılmaktadır.
Bu çalışmada, mahalli idarelere merkezi yönetim gelirlerinden aktarılması gereken paylar ile, belediyelerin vergi borçlarını ödememeleri nedeniyle yapılan kesintiler üzerinde durulacaktır.
II-MAHALLİ İDARELERE PAY VEERİLMESİNE İLİŞKİN İŞLEMLER
İl özel idaresine ve Belediyelere Genel Bütçe Gelirlerinden Pay Verilmesiyle İlgili Düzenlemeler 15.07.2008 Tarih Ve 26937 Sayılı Resmi Gazetede Yayınlanarak Yürürlüğe Giren 5779 sayılı il özel idarelerine ve belediyelere genel bütçe vergi gelirlerinden pay verilmesi hakkında kanunla düzenlenmiştir.
A-PAYLARIN HESAPLANMASI VE ORANI
İl özel idareleri ve belediyelere genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtı toplamı üzerinden pay verilir.
Pay, genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtı toplamından, vergi iadeleri düşüldükten sonra kalan net tutar üzerinden hesaplanır.
Genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtı toplamının;
-yüzde 2,85’i büyükşehir dışındaki belediyelere,
-yüzde 2,50’si büyükşehir ilçe belediyelerine ve
-yüzde 1,15’i il özel idarelerine ayrılır.
-Büyükşehir belediye sınırları içinde yapılan genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtı toplamının yüzde 5’i ile genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtı toplamı üzerinden büyükşehir ilçe belediyelerine ayrılan payların yüzde 30’u büyükşehir belediye payı olarak ayrılır.
Bakanlar Kurulu, bu maddede belirtilen oranları iki katına kadar artırmaya veya kanuni haddine kadar indirmeye yetkilidir.
Genel bütçe vergi gelirlerinden belediye ve il özel idarelerine ayrılan payların dağıtımına esas belediye ve il nüfusları, her yılın ocak ayından geçerli olmak üzere İçişleri Bakanlığı tarafından, Türkiye İstatistik Kurumundan alınmak suretiyle, İller Bankası ve Maliye Bakanlığına bildirilir.
Belde, köy, mahalle veya bunların bazı kısımlarının bir belediyeye katılması veya birleşmesi halinde bu belediyelerin payı, katılma veya birleşmenin fiilen gerçekleştiği tarihi takip eden Ocak ayının birinci gününden itibaren yeni nüfuslarına göre hesaplanır.
B-PAYLARIN AYRILMASINA VE GÖNDERİLMESİNE İLİŞKİN ESASLAR
Paylar, Maliye Bakanlığı tarafından aylık olarak hesaplanır.
Maliye Bakanlığı büyükşehir belediye paylarını belli esaslara göre paylaştırarak bu belediyelere doğrudan, il özel idareleri ve diğer belediyelerin paylarını ise ilgili idarelere aktarılmak üzere tahsil edilen ayı takip eden ayın sonuna kadar İller Bankasına aktarır.
İller Bankası, payları belli esaslara göre müteakip ayın en geç onuncu günü mesai saati sonuna kadar ilgili idarelere gönderir.
Belediye ve il özel idare paylarını, Kanunda belirtilen süreler içinde ilgili idarelerin hesaplarına yatırmayan sorumlular hakkında beş maaş tutarı kadar aylıktan kesme cezası uygulanır.
C-İL ÖZEL İDARE PAYLARININ TAHSİSİNE İLİŞKİN ESASLAR
Belli esaslara göre ayrılmış bulunan il özel idare payının;
a) Yüzde 50’lik kısmı illerin nüfusuna,
b) Yüzde 10’luk kısmı illerin yüzölçümüne,
c) Yüzde 10’luk kısmı illerin köy sayısına,
ç) Yüzde 15’lik kısmı illerin kırsal alan nüfusuna,
d) Yüzde 15’lik kısmı illerin gelişmişlik endeksine,
göre İller Bankası tarafından dağıtılır.
-c fıkrasında belirtilen köy sayısı, İçişleri Bakanlığı tarafından her yılın ocak ayından geçerli olmak üzere İller Bankasına bildirilir.
-d fıkrasında belirtilen kriter için Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı tarafından tespit edilen en son endeks esas alınır.
Bu endeksin kullanımında iller gelişmişlik katsayılarına göre en az gelişmiş ilden en çok gelişmiş ile doğru ve eşit sayıda ili içeren beş gruba ayrılır.
İllerin eşit sayıda beş gruba ayrılmasında eşitliği bozan il son gruba ilave edilir.
Birinci fıkranın (d) bendine göre belirlenen miktarın yüzde 23’ü birinci gruba, yüzde 21’i ikinci gruba, yüzde 20’si üçüncü gruba, yüzde 19’u dördüncü gruba ve yüzde 17’si beşinci gruba tahsis edilir. Bu tahsisat, her grup içinde, gruba giren illerin nüfuslarına göre dağıtılır.
D-BELEDİYE PAYLARININ TAHSİSİNE İLİŞKİN ESASLAR
Belli esaslara göre ayrılan belediye payının; yüzde 80’lik kısmı belediyelerin nüfusuna ve yüzde 20’lik kısmı gelişmişlik endeksine göre İller Bankası tarafından belediyelere dağıtılır.
Gelişmişlik endeksine göre dağıtılacak miktar için Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı tarafından tespit edilen en son veriler esas alınır.
Bu endeksin kullanımında, ilçeler gelişmişlik katsayılarına göre en az gelişmiş ilçeden en çok gelişmiş ilçeye doğru ve eşit sayıda ilçeyi içeren beş gruba ayrılır.
Eşitliği bozan ilçe son gruba ilave edilir.
Belde belediyelerine bağlı bulundukları ilçenin endeks değeri uygulanır. Birinci fıkraya göre belirlenen miktarın yüzde 23’ü birinci gruba, yüzde 21’i ikinci gruba, yüzde 20’si üçüncü gruba, yüzde 19’u dördüncü gruba ve yüzde 17’si beşinci gruba tahsis edilir. Bu tahsisat, her grup içinde, gruba giren belediyelerin nüfuslarına göre dağıtılır.
Büyükşehir ilçe belediyeleri payı, nüfus esasına göre dağıtılır. Hesaplanan tutardan yüzde 30’luk büyükşehir belediyesi payı ayrıldıktan sonra kalan miktar büyükşehir ilçe belediyelerinin hesabına İller Bankası tarafından aktarılır.
Büyükşehir belediye payının; yüzde 70’i doğrudan ilgili büyükşehir belediyesi hesabına aktarılır. Kalan yüzde 30’luk kısmı ise büyükşehir belediyeleri arasında nüfus esasına göre dağıtılır.
Büyükşehir belediye paylarındaki artış, bir önceki yılın aynı ayında tahakkuk eden tutarların yüzde 20’sinden fazla olamaz. Fazla olan tutarlar, artış oranı yüzde 20’den az olan büyükşehir belediyelerine bu oranı aşmamak üzere, nüfus esasına göre dağıtılır. Bakanlar Kurulu bu oranı bir katına kadar artırmaya veya kanuni haddine indirmeye yetkilidir.
E-DENKLEŞTİRME ÖDENEĞİ
Kesinleşmiş en son genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtı toplamının binde biri Maliye Bakanlığı bütçesine belediyeler denkleştirme ödeneği olarak konulur.
Maliye Bakanlığı, bu ödeneği, mart ve temmuz aylarında iki eşit taksit halinde dağıtılmak üzere, İller Bankası hesabına aktarır. Bu ödeneğin yüzde 60’ı, nüfusu 5.000’e kadar olan belediyelere, yüzde 40’ı ise nüfusu 5.001 – 9.999 arasında olan belediyelere eşit şekilde dağıtılır.
Bu Kanun ile ayrılması öngörülen paylar ile birinci fıkrada belirtilen ödenek dışında, mahalli idarelere yardım amacıyla, bakanlıklar ile bağlı ve ilgili kurum ve kuruluşların bütçelerine pay, fon veya özel hesap gibi adlarla başka bir ödenek konulamaz.
F-KESİNTİ YAPILMASI
İl özel idareleri ve belediyelere, genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtından ayrılacak paylar ile diğer kanunlarda bu idarelere verilmesi öngörülen paylar vergi hükmündedir.
İl özel idareleri ve belediyeler ile bu idarelere bağlı kuruluşların ve bunlara ait tüzel kişilerin, 21.7.1953 tarihli ve 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre takip edilen Devlete olan borçları, 28.3.2002 tarihli ve 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun kapsamında tanımlanan Hazine alacağı niteliğindeki borçları, İller Bankasına olan borçları ile sosyal güvenlik kuruluşlarına olan borçlarına ve 10.7.2004 tarihli ve 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanununun geçici 3 üncü, 3.7.2005 tarihli ve 5393 sayılı Belediye Kanununun geçici 5 inci maddeleri kapsamında uzlaşma sağlanmış borçları ile bu maddeler kapsamındaki kuruluşlara olan ve 31/12/2006 tarihi itibarıyla tahakkuk etmiş ve uzlaşma sağlanmamış olan borçlarına karşılık, bu idareler adına her ay genel bütçe vergi gelirleri tahsilatı toplamı üzerinden ayrılacak tutardan, alacaklı idarelerin talebi üzerine, ilgisine göre Maliye Bakanlığı veya İller Bankası tarafından kesinti yapılarak alacaklı idarelere ödenir.
Yukarıda belirtilen ikinci fıkra kapsamındaki borçlardan 1/3/2010 tarihinden önce doğmuş olanlar ile bu tarihten önce Hazinece verilen garantilerden veya ikrazen kullandırılan kredilerden kaynaklanan 4749 sayılı Kanun kapsamındaki Hazine alacakları için yapılacak kesintilerin genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtı toplamı üzerinden, il özel idareleri ve belediyeler adına aylık olarak ayrılacak tutara oranı, yüzde 40’ı aşamaz.
Yapılacak kesintilerin oranlarını; alacakların nev’ine, alacaklı kuruluşlara, belirlenecek kriterler çerçevesinde borçlu kuruluşları borç ödeme kapasitelerine göre gruplandırmak suretiyle ayrı ayrı veya topluca tespit etmeye, kesinti ve mahsup işlemlerine ilişkin diğer usul ve esasları belirlemeye, Hazine Müsteşarlığının bağlı olduğu Bakanın teklifi üzerine Bakanlar Kurulu yetkilidir.
III-MAHALLİ İDARELERİN BORÇLARINA KARŞILIK GENEL BÜTÇE VERGİ GELİRLERİ TAHSİLAT TOPLAMI ÜZERİNDEN AYRILACAK PAYLARDAN YAPILACAK KESİNTİLER
Bakanlar Kurulunun 15.03.2010 tarih ve 2010/238 sayılı kararı Mahalli İdarelerin Borçlarına Karşılık Genel Bütçe Vergi Gelirleri Tahsilat Toplamı Üzerinden Ayrılacak Paylardan Yapılacak Kesintilere ilişkin esaslar aşağıda belirtilmiştir.
Yapılan bu düzenleme ile, il özel idareleri, belediyeler ve bağlı kuruluşlarının;
-6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre takip edilen Devlete olan borçları,
-4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun kapsamında tanımlanan Hazine alacağı niteliğindeki borçları,
-İller Bankasına olan borçları ile
-Sosyal Güvenlik Kurumuna olan borçları,
-5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanununun geçici 3 üncü, 5393 sayılı Belediye Kanununun geçici 5 inci maddeleri kapsamında uzlaşma sağlanmış borçları ile bu maddeler kapsamındaki kuruluşlara olan ve 31/12/2006 tarihi itibarıyla tahakkuk etmiş ve uzlaşma sağlanmamış olan borçlarına karşılık, bu idareler adına her ay genel bütçe vergi gelirleri tahsilat toplamı üzerinden ayrılacak paylarından yapılacak kesintileri kapsar.
A-KAPSAMA GİREN BORÇLARIN SINIFLANDIRILMASI
Yukarıda belirtilenler kapsamında, il özel idareleri, belediyeler ile bağlı kuruluşların borçları aşağıdaki şekilde sınıflandırılır:
(a) 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanununun geçici 3 üncü ve 5393 sayılı Belediye Kanununun geçici 5 inci maddeleri kapsamında uzlaşma sağlanmış borçlar.
(b) 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanununun geçici 3 üncü ve 5393 sayılı Belediye Kanununun geçici 5 inci maddeleri uyarınca, alacakları uzlaşma kapsamındaki özel hukuka tabi kuruluşlara olan ve 31.12.2006 tarihi itibarıyla uzlaşma sağlanmamış borçlar.
(c) 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre takip edilen Devlete olan borçlar, İller Bankasına olan borçlar, Sosyal Güvenlik Kurumuna olan borçlar ile 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun kapsamında tanımlanan Hazine alacağı niteliğindeki borçlar.
Büyükşehir belediyeleri ve bağlı kuruluşlarından olan alacaklar, alacaklı kuruluşlar tarafından Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğüne, bunların dışında kalan il özel idareleri ve belediyeler ile bu belediyelerin bağlı kuruluşlarından olan alacaklar ise İller Bankası Genel Müdürlüğüne, birinci fıkrada yer alan sınıflandırmaya uygun olarak bildirilir.
Büyükşehir belediyeleri ve bunlara bağlı kuruluşlardan olan alacaklar için Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğünce büyükşehir belediye payından kesinti yapılırken, bu belediyelere İller Bankasınca 5779 sayılı Kanunun 5 inci maddesinin üçüncü fıkrası uyarınca yapılan aktarımlar da dikkate alınır.
B-KESİNTİ ORANI
A maddesinin birin fıkrası kapsamındaki borçlar için il özel idareleri, belediyeler ve bağlı kuruluşlar adına her ay genel bütçe vergi gelirleri tahsilat toplamı üzerinden ayrılacak paylarından % 40 oranında kesinti yapılır.
Ancak, A maddesinin (c) bendi kapsamında 01.03.2010 tarihinden sonra doğan borcu bulunmayan kuruluşlar için kesinti oranı % 25 olarak uygulanır.
IV-DEĞERLENDİRME VE SONUÇ
Merkezi yönetim gelirlerinden yerel yönetimlere pay verilmesi noktasında, son yıllarda yapılan düzenlemelerle, mahalli idarelere bütçeden ayrılan paylarda artış sağlanmış olmasına rağmen, kamu ve sosyal hizmet konularında ağır sorumluluklar üstlenen mahalli idarelerin, vergi ve diğer sosyal güvenlik mükellefi olmaları ve bu mükellefiyetlerini yerine getirememeleri neticesinde, merkezi yönetim bütçesinden ayrılan paylarda önemli oranlarda azalma meydana gelmektedir.
Bu çerçevede, mahalli idareler bütçelerini hazırlarken, vergi ve diğer sosyal güvenlik mükellefiyetlerini yerine getirme ve bu noktadan sonra kalan tutarlar ve merkezi yönetimden gelen paylarla daha sağlam finansman imkanına kavuşacaklar ve yüksek maliyeli projeler gerçekleştirebileceklerdir.