YAKLAŞIK MALİYETİ YANLIŞ TESPİT EDİLEN İHALELERDE HATALI İŞLEMİN SÖZLEŞME İMZALANDIKTAN SONRA ANLAŞILMASI HALİNDE YÜKLENİCİ FİRMANIN DURUMU

30 Nisan 2023 admin

I- GİRİŞ
Günümüzde devletin görev ve sorumluluk alanları yapısal dönüşüme uğramış, bir yandan devletin ekonomideki doğrudan ağırlığı azalırken diğer yandan sosyal devlet anlayışındaki gelişmeler doğrultusunda devletten beklenen görevlerde artış olmuştur. Buna paralel olarak devletin ekonomideki dolaylı ağırlığı da artmıştır. Bilindiği üzere devletin üstlendiği görevleri yerine getirirken ihtiyaç duyduğu mal ve hizmet alımlarını 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu düzenlemektedir. Kamu İhale Kanunu hükümleri doğrultusunda mal ve hizmetler temin edilirken bazen sıkıntılar yaşanmakta, Kanun kapsamında çözümü belirsiz kalan durumlarla karşılaşılmaktadır.Bundan dolayı hem müteahhit firma hem de ihale sürecinde görev alan kişiler sıkıntıya girmektedir. Bu çalışmamızda bu durumlardan olduğuna inandığımız yaklaşık maliyetin yanlış tespitinin ihale süreci tamamlandıktan, mal veya hizmet teslim edildikten veya edilmeye devam edildiği aşamada anlaşılması durumunda, müteahhit firmanın durumunu yürürlükte bulunan mevzuat çerçevesinde değerlendireceğiz.

II- GELİŞME
4734 sayılı Kamu İhale Kanunu yaklaşık maliyetin hesaplanmasına özel bir önem vermiş bu doğrultuda yaklaşık maliyetin hesaplanması gerek Kanun kapsamında gerekse yönetmeliklerle ayrıntılı olarak düzenlemiştir. Kanun bu amaçla idarelere önemli görevler vermiş, yaklaşık maliyetin gizli kalması hususunda yetkililere görev ve sorumluluklar yüklemiştir.
4734 sayılı Kamu İhale Kanununun “Temel İlkeler” başlıklı 5’inci maddesinde yer alan; “İdareler, bu Kanuna göre yapılacak ihalelerde; saydamlığı, rekabeti, eşit muameleyi, güvenirliği, gizliliği, kamuoyu denetimini, ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanmasını ve kaynakların verimli kullanılmasını sağlamakla sorumludur….” hükmüyle ihalelerde uyulması gereken temel ilkeler belirlenmiştir.
Yine, aynı Kanununun “Yaklaşık Maliyet” başlıklı 9’uncu maddesinde; “(Değişik: 4964/ 6 md.) Mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin ihalesi yapılmadan önce idarece, her türlü fiyat araştırması yapılarak katma değer vergisi hariç olmak üzere yaklaşık maliyet belirlenir ve dayanaklarıyla birlikte bir hesap cetvelinde gösterilir. Yaklaşık maliyete ihale ve ön yeterlik ilanlarında yer verilmez, isteklilere veya ihale süreci ile resmi ilişkisi olmayan diğer kişilere açıklanmaz.” demek suretiyle yaklaşık maliyetin hesaplanmasını düzenlemiştir.
Mal Alımı İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinin “Yaklaşık maliyet” başlıklı 6’ncı maddesinde de; “İhale yapılmadan önce idare tarafından, bu Yönetmelikte belirlenen esas ve usullere göre ihtiyaç konusu malın yaklaşık maliyeti tespit edilir. Yaklaşık maliyet, bu Yönetmelikte belirlenen esas ve usuller uyarınca ayrıntılı miktar ve fiyat araştırması yapılmak suretiyle gerçekçi biçimde tespit edilir ve dayanaklarıyla birlikte bir hesap cetvelinde gösterilir….” demek suretiyle Kanunun uygulanma şeklini açıklamıştır.
Mal Alımı İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinin “Yaklaşık maliyetin belirlenmesi” başlıklı 7’nci maddesinde; “İdarelerce ihtiyaç duyulan malların en uygun fiyatla temin edilebilmesi, tedarik edilecek malın bedelinin doğru tahmin edilmesindeki isabet derecesine bağlıdır. Bu nedenle idareler maliyet tespiti yaparken aşağıdaki hususlara uyarlar:

a) İdareler, yaklaşık maliyeti tespit ederken geniş kapsamlı araştırma yaparlar. Tedarik edilecek malın özelliğine göre valilik, belediye, ticaret odası, sanayi odası, meslek odaları, üretim ve satış yapan kamu kurum ve kuruluşları ile borsa ve özel sektör kuruluşlarından fiyat isteyebilecekleri gibi, piyasada ihale konusu malı üreten veya pazarlayan gerçek veya tüzel kişilerden de proforma fatura isteyebilirler. Bu durumda yazılarda fiyatı etkileyebilecek;
-Malın cinsi, sınıfı, miktarı,
-Teslim süresi,
-Teslim edilecek parti miktarları,
-Nakliye,
-Sigorta,
-Diğer özel şartlar,
gibi unsurlar belirtilir. Ayrıca, varsa uyulması gereken standart ile kısa teknik özelliklerin belirtilmesi veya teknik şartnamenin eklenmesi suretiyle katma değer vergisi hariç olmak üzere fiyat bildirilmesi istenir.
Bu araştırmaların sonucunda idarelerce elde edilen bilgi ve belgeler topluca değerlendirilerek, en doğru maliyet tespiti yapılır.
Ancak idareler, gerçek piyasa fiyatlarını yansıtmayan ve yaklaşık maliyetin hesaplanmasında sapmalara sebep olabilecek fiyat bildirimleri ile proforma faturaları değerlendirmeye almazlar. Buna ilişkin gerekçeleri hesap cetvelinde belirtirler.

b) İdareler, ihtiyaç duyulan mal ile ilgili daha önceki yıllarda alım yapmış iseler; geriye dönük varsa son beş yılın, yoksa alımı yapılan yılların fiyatlarını tablo haline getirir. Türk Lirası bazında yapılmış olan alımlarda geçmiş yılların fiyatları, Devlet İstatistik Enstitüsünce açıklanan TEFE (Toptan Eşya Fiyatları Endeksi) baz alınarak güncellenir ve aritmetik veya ağırlıklı ortalaması alınır. Bulunan bu değerler kullanılmak üzere tabloya işlenir. Döviz cinsinden yapılmış olan alımlarda ise geçmiş yılların fiyatlarının aritmetik veya ağırlıklı ortalaması esas alınır.

c) Yaklaşık maliyetlerin belirlenmesinde (a) ve (b) bentlerinde belirtilen yöntemlere ek olarak; idarelerin oluşturacakları uzman kişilerce, ihtiyaç duyulan malların üretim metot ve tekniklerinin, ürün yelpazesindeki değişimlerin, mevcut malı ikame edecek malların günlük, haftalık, aylık ve yıllık bazda piyasa araştırmasının yanı sıra internet başta olmak üzere tüm iletişim araçları kullanılarak fiyatlar tespit edilir ve sürekli güncellemesi yapılır.

d) İdareler alınacak malın niteliği ve piyasa koşullarını göz önünde bulundurmak suretiyle; yukarıdaki (a), (b) ve (c) bentlerinden elde edilen değerleri ayrı ayrı veya birlikte değerlendirebilirler. Yaklaşık maliyetin hesabına ilişkin süreçte kullanılan her tür bilgi ve belgeye hesap cetveli ekinde yer verilir.
Ayrıca tedarik edilmesi istenilen malın özgün nitelikte ve karmaşık olması nedeniyle teknik ve mali özelliklerinin gerekli olan netlikte belirlenememesi veya ilk defa alımı veya üretimi yapılacak bir mal olması ya da idarenin kanun, tüzük ve yönetmeliklere göre istihdam ettiği personelin yeterli nitelik veya sayıda olmaması halinde, ihale yetkilisinin onayı alınmak kaydıyla yaklaşık maliyet tespiti 4734 sayılı Kanun hükümlerine göre danışmanlık hizmet sunucularına ihale edilmek suretiyle de yaptırılabilir.” demek suretiyle yaklaşık maliyet hesabında dikkat edilmesi gereken hususları ayrıntılı olarak belirlemiştir.
Yaklaşık maliyetin hatalı hesaplandığı, ihalenin tamamlanmasına kadar olan herhangi bir aşamada tespit edilirse yaklaşık maliyet gizli olduğu için ihalenin değerlendirilmesi doğru tespit edilen rakam üzerinden yapılabileceğinden herhangi bir sıkıntı bulunmamaktadır. Bununla birlikte Kanun yaklaşık maliyetin tespit edilmesini ayrıntılı belirlemekle birlikte uygulamada sıkıntı yaşanan durumlardan bir tanesi olan, mal ve hizmet teslimi gerçekleşmiş veya teslim devam etmekte iken yaklaşık maliyetin hatalı tespit edildiğinin anlaşılması halinde ne gibi işlem tesis edileceği ve yüklenici firmanın hak ve sorumluluklarının ne olduğu hususu net bir biçimde düzenlenmemiştir
Kamu İhale Kanununun “Görevlilerin Ceza Sorumluluğu” başlıklı 60’ncı maddesinde; “(Değişik: 4964/ 36 md.) İhale yetkilisi ile ihale komisyonlarının başkan ve üyeleri ile ihale işlemlerinden sözleşme yapılmasına kadar ihale sürecindeki her aşamada görev alan diğer ilgililerin; 17 nci maddede belirtilen fiil veya davranışlarda bulunduklarının, görevlerini kanuni gereklere uygun veya tarafsızlıkla yapmadıklarının, taraflardan birinin zararına yol açacak ihmalde veya kusurlu hareketlerde bulunduklarının tespiti halinde, haklarında ilgili mevzuatları gereğince disiplin cezası uygulanır. Ayrıca, fiil veya davranışlarının özelliğine göre haklarında ceza kovuşturması da yapılır ve hükmolunacak ceza ile birlikte tarafların uğradıkları zarar ve ziyan genel hükümlere göre kendilerine tazmin ettirilir. Bu Kanuna aykırı fiil veya davranışlardan dolayı hüküm giyen idare görevlileri, bu Kanun kapsamına giren işlerde görevlendirilemezler.” demek suretiyle bu tür hatalı işlemlere sebebiyet veren idarecilere belirli yaptırımlar getirmektedir. Diğer taraftan bilindiği üzere ihale süreci tamamlandıktan ve firma ile sözleşme imzalandıktan sonra Kamu İhale Kanunu kısmen devreden çıkmakta, firma ile idare arasında özel hukuk hükümleri devreye girmektedir. Yaklaşık maliyet idare tarafından gizlilik içinde Kanunda belirtilen esaslara göre belirlenmekte firmanın yaklaşık maliyetin tespiti ile herhangi bir bağlantısı bulunmamaktadır. İhale sürecinde firmalar kendi kar ve zarar hesabına göre yaklaşık maliyetten bağımsız olarak tekliflerini vererek ihaleye iştirak etmektedirler. Bu yüzden firmaların hatalı tespit edilen yaklaşık maliyetten sorumlu tutulmaları ve ihalenin iptali ile karşı karşıya bırakılmaları gerek Kamu İhale Mevzuatı gerekse özel hukuk hükümleri doğrultusunda mümkün bulunmamaktadır. Kanun da bu tür hatalı işlemlerde ihale sürecini yürüten kamu idarelerine sorumluluklar yüklemiş, yaptırımlar öngörmüş fakat hukukun gereği olarak ihale yüklenicisi olan firmaya herhangi bir sorumluluk atfetmemiştir.

III- SONUÇ
Yukarıda ayrıntılı olarak belirttiğimiz üzere Kamu İhale Kanunu ihalelerin Kanunda belirtilen hükümler doğrultusunda amacına uygun yapılması için yaklaşık maliyetin tespitine büyük önem vermiştir. Yaklaşık maliyetin doğru olarak hesaplanmaması eğer ihale onaylanmadan önce tespit edilmesi halinde ihale komisyonunca yapılacak değerlendirilmede düzeltilen yeni yaklaşık maliyet esas alınabilineceğinden herhangi bir sıkıntı olmayacaktır.

Bununla birlikte yaklaşık maliyetin hatalı tespit edildiği ihalenin tamamlanmasından sonra tespit edilmesi halinde yüklenici firmanın yaklaşık maliyet ile ilgili herhangi bir bağlantısı olmadığından sorumlu tutulması mümkün olmamakla birlikte eğer kamu zararı oluşmuş ise söz konusu zararın ihale sürecinde görev alanlardan müteselsilen tahsili yoluna gidilebilinecektir.

Kaynak: Ömer Köse

Maliye Bakanlığı

Muhasebat Başkontrolörü

Bir yanıt yazın Yanıtı iptal et