Türkiye’nin Ham Petrol İthalatı
Türkiye’nin Ham Petrol İthalatı
Türkiye’nin ham petrol ithalatının değerinin petrol fiyatları ile doğru orantılı olarak değişmesine rağmen, ithalatın metrik ton olarak miktarı tersi bir seyir izlemiştir. Başka bir deyişle; petrol fiyatları yükseldiğinde daha az, düştüğünde daha fazla ham petrol ithal edilmiş; ancak petrol talebi fiyatlara karşı esnek olmadığı için ithalatın değeri fiyatlara bağlı olarak artmış veya azalmıştır.
1999 ve 2000 yıllarında ham petrol ithalatında ton olarak görülen düşüşte petrol fiyatlarının yükselmesinin yanında, 1999 yılındaki depremde TÜPRAŞ’ın zarar görmesi ve üretim kapasitesinin düşmesi de etkili olmuştur. Keza, 1998-2000 yılları arasında TÜPRAŞ’ın işlediği petrol miktarı 2.929.036 (metrik) ton (1000 kilo=2240 libre) azalmış, bu azalışın 2.297.374 metrik tonu TÜPRAŞ tarafından işlenen ithal ham petrole aittir.[1] TÜPRAŞ’ın 1998-2000 yılları arasında ham petrol ithalatındaki azalma, toplam ham petrol ithalatındaki azalmanın (2.428.466 metrik ton) %95’ine ulaşmaktadır.[2]
Kaynak: DTM
1996 yılında Türkiye’nin petrol ithalatının yüzde 41,1’ini Suudi Arabistan karşılamakta iken, 1997 yılında bu oran %23,0’a ve 2003 Ocak-Nisan döneminde %16,0’a düşmüştür. 1999 yılında İran ve Libya, Türkiye’nin petrol ithal ettiği en önemli iki ülke konumuna gelmiştir. Türkiye’nin petrol ithalatında Rusya’nın payı, 1999 yılında bir sıçrama göstererek petrol ithalatının %9,3’ünü oluşturmuştur. 2001 yılına gelindiğinde, Türkiye’nin Rusya’dan gerçekleşen petrol ithalatı 776 milyon dolara ve bu ülkenin toplam petrol ithalatı içindeki payı %20’ye kadar çıkmıştır. 2003 yılı Ocak-Nisan döneminde Rusya’dan yapılan ham petrol ithalatı, Rusya petrollerinin görece ucuzlaması sonucu, toplam petrol ithalatının %9’una düşmüştür.
Türkiye’nin petrol ithalatının yaklaşık %10’u Suriye’den yapılmaktadır. 1996-1999 yılları arasında Cezayir ve Mısır, 1998-2000 yılları arasında ise Kazakistan petrol ithalatı yapılan bellibaşlı ülkeler arasında yer almıştır.
1996 ve 1997 yıllarında, Irak’tan 32 ve 76 milyon dolar değerinde petrol ithalatı yapıldığı görülmektedir. Bu rakam, 1996 ve 1997 yıllarında toplam petrol ithalatının sırasıyla %1 ve %2’sini oluşturmuştur. Irak Petrol Boru Hattı, BM ambargosundan dolayı, 2001 yılı öncesindeki kadar yoğun kullanılmamaktadır.
Tablo 6: Türkiye’nin Petrol İthalatında Tedarikçilerin Payı (%)
| 1996 | 1997 | 1998 | 1999 | 2000 | 2001 | 2002 | 2003* | |
| RUSYA FEDERASYONU | 12,7 | 15,6 | 15,3 | 17,3 | 17,8 | 21,0 | 17,4 | 26,7 |
| MEKSİKA | 20,7 | 16,9 | 16,1 | 20,5 | 16,7 | 19,8 | 18,4 | 19,7 |
| LİBYA | 41,1 | 23,0 | 21,5 | 15,8 | 18,0 | 15,6 | 16,5 | 16,0 |
| İTALYA | 2,8 | 2,3 | 2,9 | 9,3 | 7,8 | 20,0 | 16,4 | 9,8 |
| SURİYE | 8,1 | 10,8 | 9,1 | 9,3 | 10,7 | 10,7 | 10,5 | 7,2 |
| IRAK | 5,6 | 9,6 | 13,2 | 0,4 | 0,8 | 0,0 | 0,2 | 1,1 |
| GÜRCİSTAN | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 2,0 | 0,9 |
| SUUDİ ARABİSTAN | 8,1 | 5,5 | 5,5 | 3,2 | 0,0 | 0,4 | 1,4 | 0,8 |
| TUNUS | 0,0 | 0,0 | 0,2 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,3 |
| İRAN | 0,0 | 0,3 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 |
| KAZAKİSTAN | 0,0 | 0,0 | 3,1 | 6,3 | 4,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 |
| MISIR | 0,0 | 0,3 | 0,2 | 0,0 | 0,0 | 0,3 | 0,3 | 0,0 |
| İNGİLTERE | 0,0 | 0,0 | 0,3 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 |
| CEZAYİR | 0,9 | 2,4 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 |
| DİĞER ALIMLAR | 0,0 | 13,3 | 12,7 | 17,7 | 24,2 | 12,2 | 16,9 | 17,6 |
| TOPLAM DEĞER (MİLYON $) | 3.416 | 3.194 | 2.084 | 2.755 | 4.208 | 3.878 | 4.088 | 1.594 |
* Ocak-Nisan değerleri.
Kaynak: DTM
Türkiye’nin petrol ithalatının ortalama yüzde 90’ı Tüpraş tarafından yapılmaktadır. İran, Tüpraş’a ham petrol satan ülkeler arasında öne çıkmaktadır. Libya ve Suudi Arabistan, İran’ı takip etmektedir.
Tablo 7: Türkiye’nin 2002-2003 Ocak-Nisan Döneminde Ham Petrol İthalatının Değeri ve Miktarı
| 2003 | MİKTAR (Bin Ton) | MİLYON $ |
| OCAK | 2.185 | 446 |
| ŞUBAT | 1.705 | 380 |
| MART | 2.010 | 419 |
| NİSAN | 1.896 | 349 |
2003 yılı Nisan ayında Türkiye’nin petrol ithalatının 2002 yılı Nisan ayına göre 84 milyon dolar artması ile birlikte Ocak-Nisan dönemindeki artış 439 milyon dolar (%38) olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde, Libya’dan yapılan petrol ithalatı 152 (%56,2), İran’dan yapılan petrol ithalatı 113 (%55,7) ve Suudi Arabistan’dan yapılan petrol ithalatı 76 (%42,5) milyon dolar artmıştır. Rusya Federasyonu’ndan yapılan ithalat ise 48 milyon dolar (%23,5) oranında azalmıştır. Türkiye’nin petrol ithalatındaki hareketler, yılın ilk aylarında daha belirgindir. Rusya’dan yapılan petrol ithalatında ilk iki ayda önceki yılın aynı dönemine göre gerçekleşen düşüş %75’lere ulaşmıştır.
2003 yılı Ocak-Nisan döneminde Rusya’dan ithal edilen petrolün fiyatı yaklaşık %40 oranında yükselirken, ithal edilen petrolün miktarı 626 bin ton değerinde azalmıştır. Böylece, Rusya Federasyonu’ndan yapılan ithalatın değeri önceki yılın aynı dönemine göre %25’e yakın azalmış ve Türkiye’nin toplam petrol ithalatı içinde Rusya’nın payı %18’den %10’a düşmüştür.
Türkiye’nin petrol ithalatının Ocak-Şubat döneminde %45,8, Ocak-Mart döneminde %39,8 ve Ocak-Nisan döneminde %38,0 artması; petrol fiyatlarının savaş tedirginliğiyle 38 dolara kadar yükselmesine bağlıdır. Ocak-Nisan döneminde miktar olarak petrol ithalatı önemli bir değişme göstermemiş, 7,7 milyon ton (yaklaşık 56 milyon varil) düzeylerinde gerçekleşmiştir. Petrol fiyatlarının Nisan ayında tekrar 24-27 dolar düzeylerine düşmesi, petrol ithalatındaki artışı Nisan ayında yavaşlatıcı etki yapmışsa da petrol fiyatları önceki senenin aynı dönemi ile karşılaştırıldığında yine de %6 oranında yüksekte kalmış, ayrıca ithal edilen petrol miktarı önceki yılın aynı ayına göre % 25 oranında artmıştır.
[1] PİGM, (2000), “2000 Yılı Petrol Faaliyetleri”, T.C. Petrol İşleri Genel Müdürlüğü Dergisi, Sayı:45, sf.39.
[2] Dış Ticaret Müsteşarlığı.
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TUİK) geçtiğimiz hafta açıkladığı dış ticaret istatistiklerine göre Türkiye 2015 yılında tarihinin ham petrol ithalat rekorunu kırdı.
TUİK’in verilerine göre 2015’te ham petrol ithalatı yaklaşık 25 milyon 66 bin ton oldu.
Bu değer, 2014’e oranla % 43’lük bir artış demek.
Buna en yakın değer, 1995 yılındaki 24 milyon 700 bin ton.
Tamamına yakını Tüpraş rafinerilerinde işlenen ham petrolün ithalatı, hem ham petrol fiyatlarındaki büyük düşüşün, hem de Türkiye’nin 2015 yılında artan akaryakıt tüketiminin sonucu.
Brent tipi ham petrol fiyatı 2015 yılında ortalama $52,5/varil oldu. Bu fiyat 2014’teki $99/varil ortalamanın neredeyse yarısı.
Ham petrol ithalatındaki artışın dörtte üçü Irak’tan kaynaklandı.
EPDK verilerine göre Irak’tan ithal ettiğimiz petrol, Ocak-Kasım ayları arasında bir yıl öncesinin iki katına çıktı ve 10 milyon 300 bin tonu geçti.
Bu rakam ile Irak, Türkiye’nin toplam ham petrol ithalinde yarıya yaklaşan bir paya sahip.
Buna ek olarak Türkiye’nin akaryakıt tüketimi büyük ölçüde arttı.
EPDK verilerine göre 2015 yılının Ocak-Kasım ayları arasında dağıtıcı lisansı sahipleri, toplam 20 milyon 780 bin ton akaryakıt sattılar.
Bu değer, 2014’e oranla %14,3 artışa tekabül ediyor.
Geçtiğimiz yıl tüketimi en çok artan ürün %15,9 artış ile motorin olurken, benzin satışları da %9,1 oranında arttı.
Benzer bir şekilde havacılık yakıtı da %9’un üzerinde artış gösterdi.
Akaryakıt tüketimindeki bu yüksek büyüme rakamları, hem otomobil satışlarının, hem de artan uçak yolcularının doğrudan yansıması.
2015 yılında Türkiye’de otomobil ve hafif ticari araç satışları da bir önceki yıla oranla %26 artarak toplam 970 bin araca yaklaştı.
Türk Havayolları birkaç hafta önce 2015’te 61,2 milyon yolcu taşıdığını açıkladı ve bunun bir önceki yıla oranla %11,8 artışa denk düştüğünü belirtti.