Mahalli İdarelerde Dış Kredi Kullanımları

MAHALLİ İDARELERDE DIŞ KREDİ KULLANIMLARI

I-GİRİŞ

Gelişmekte olan bir ülke olan Türkiye’de altyapı hizmetlerine olan ihtiyaç kentleşme oranının artmasına paralel olarak yükselmektedir.

Öte yandan, içme suyu, atıksu arıtma, katı atık bertarafı, kent içi ulaşım gibi temel şehircilik hizmetlerini vatandaşlara sunmakla yükümlü olan belediyelerin mali durumu ne yazık ki bu tür hizmetlerin zamanında ve etkin bir biçimde sunulmasını engellemektedir.

Özkaynakların yetersiz olması durumunda söz konusu altyapı projelerini gerçekleştirebilmek amacıyla borçlanma alternatifi belediyelerce gündeme getirilmektedir.

Son yıllara kadar ülkemizde yaşanan makroekonomik istikrarsızlık ve bunun sonucu yüksek TL faiz hadleri, belediyelerin yurtiçi bankacılık sistemine erişimini kısıtlamış ve belediyelerin tercihi de genellikle Hazine güvencesinde dış borçlanma şeklinde olmuştur.

Belediyeleri dış borçlanmaya iten önemli faktörlerden bir tanesi de; belediyelerin giriştiği büyük alt yapı projeleridir.

Ülkemizin dışa açılması ve uluslar arası platformlarda yer alması neticesinde, özellikle kentsel dönüşüm ve altyapı uygulamalarında hibe şeklinde de dış yardım alınabilmektedir.

Kamu idarelerinin dış borçlanma işlemleri Hazine Müsteşarlığınca kullandırılmaktadır.

5393 sayılı Belediye Kanununun 18’ inci maddesinde Dış Borçlanmaya Belediye Meclisinsin karar verebileceği belirtilmiş,

Belediye kanunun 60’ ıncı maddesinde ise dış borçlanmaya ilişkin 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun hükümleri çerçevesinde sadece belediyenin yatırım programında yer alan projelerinin finansmanı amacıyla dış borçlanmanın yapılabileceği belirtilmiştir.

Bu noktada öncelikle 4749 sayılı  Kamu Finansmanı Ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun çerçevesinde, söz konusu kanunda yer alan borçlanma ile ilgili kavramlar, borçlanma yöntemleri ve uygulamaya ilişkin düzenlemeler üzerinde durulacaktır. Bu çalışmanın özellikle borçlanmaya ilişkin uygulamalarda konuyla ilgili olan kurum ve görevliler açısından faydalı olacağı düşünülmektedir.

II-DIŞ BORÇLLANMADA KULLANILAN KAVRAMLAR

Dış finansman: Herhangi bir dış finansman kaynağından sağlanan Devlet dış borcu, garantili imkân ve hibe veya münferiden bunların her biri dış finansman olarak isimlendirilir.

Dış borçlar Dış finansman kaynağı olarak ifade edilen,  dış finansman sağlayan yabancı ülkeler, ülkelerce  oluşturulan birlikler, resmî finansman fonları, uluslararası ve bölgesel kuruluşlar ile uluslararası sermaye ve finansman piyasalarında faaliyet gösteren yatırım bankaları da dahil olmak üzere bankalar, satıcı veya alıcı kredisi sağlayan kuruluşlar ile firmalar veya münferiden bunların her birini ifade etmektedir.

Genel giderler: Devlet borcunun yürütülmesi ve yönetilmesi için yapılan kayıt ve tescil giderleri, kredi derecelendirme kuruluşlarına ödenen ücretler, avukatlık ücreti, müşavirlik ücreti, kur farkları, komisyon ödemeleri, gecikme faiz ve cezaları, Devlet iç borçlanma senetleri basım ve ilan giderleri ve benzeri tüm masraf ve giderleri ile nakit akışlarının ve banka hesaplarının yönetilmesi kapsamında doğan komisyon giderlerini,

Hazine alacağı: Herhangi bir dış finansman kaynağından temin edilen finansman imkânları için verilen Hazine garantileri veya bu imkânların ikrazı suretiyle kullandırılması ya da bunlar dışında olmakla birlikte ilgili mevzuattan kaynaklanan işlemler nedeniyle doğan ve Hazine tarafından üstlenilen her türlü ödemeye ve/veya Hazine tarafından ikrazen ihraç edilen Devlet iç borçlanma senetlerine ilişkin olarak ortaya çıkan alacağı,

Hibe: Herhangi bir dış finansman kaynağından geri ödeme yükümlülüğü olmaksızın Türkiye Cumhuriyetinin aldığı ayni ve/veya nakdi yardım ile Türkiye Cumhuriyetinin yabancı ülkeler, yabancı ülkelerin kuruluşları, uluslararası kuruluşlar ve oluşturulacak uluslararası yardım konsorsiyumlarına verdiği ayni ve/veya nakdi yardımı,

İkraz ücreti: Dış borcun ikrazı nedeniyle ikraz edilen taraftan ikraz edilen tutar üzerinden bir defaya mahsus olmak kaydıyla alınan ücreti,

Net borç kullanımı: Yıl içinde yapılan iç ve dış borçlanmalardan yıl içinde vadesi gelen  anapara ödemelerinin düşülmesi ile elde edilen tutarı,

Proje: Yıllık yatırım programlarında yer alan projeleri, milli savunma projelerini, niteliği itibarıyla yıllık yatırım programına tabi olmayan projeler ile yap-işlet-devret, yap-işlet, işletme hakkı devri ve benzeri finansman modelleri çerçevesinde gerçekleştirilen projeleri veya münferiden bunlardan her birini,

Risk hesabı: Bu Kanunun ilgili hükümleri çerçevesinde Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası nezdinde oluşturulan hesabı,

İfade eder.

   III-KREDİ TÜRLERİ

Dış krediler ikiye ayrılmaktadır.

Bunlar;

Program kredisi: Müsteşarlık tarafından ülkenin makro ekonomik programları çerçevesinde, doğrudan veya Hazine garantisi altında, kamunun finansman ihtiyacının karşılanması amacıyla herhangi bir dış finansman kaynağından sağlanan finansman imkânını ifade eder. Bu tür krediler proje kredilerinden ziyade, finansman ihtiyacı için kullanılmaktadır.

Proje kredisi: Projelerin gerçekleşmesi için herhangi bir dış finansman kaynağından sağlanan finansman imkânını ifade eder.

Belediye kanununda belirtilen düzenlemeye göre Belediyelerde özellikle proje kredilerinin kullanılması gerekmektedir.

IV-HAZİNE TARAFINDAN SAĞLANAN DIŞ KREDİLER

Kamu idarelerince yapılacak dış borçlanmada yetkili kurulum Hazine Müsteşarlığıdır. Hazine Müsteşarlığı Kamu Finansmanı Kanunu kapsamında sağlanan kredilerin kullanılmasında çeşitli şekillerde aracılık eder.

Hazine Müsteşarlığınca aracılık edilen dış krediler şunlardır.

A-DEVİRLİ KREDİLER

Müsteşarlık tarafından herhangi bir dış finansman kaynağından sağlanan dış finansman imkânlarının ekonominin çeşitli sektörlerinde gelişmeyi sağlamak ve/veya finansman ihtiyacını karşılamak üzere genel bütçe kapsamındaki kamu idareleri ile Yükseköğretim Kurulu, üniversiteler ve yüksek teknoloji enstitüleri dışındaki kamu kurum ve kuruluşları ile bankalara, anlaşmanın malî şartları ile birlikte, asıl borçlusu bu kuruluşlar olmak kaydıyla aktarılmasını ifade eder.

B-İKRAZLI KREDİLER

Müsteşarlık tarafından herhangi bir dış finansman kaynağından sağlanan dış finansman imkânlarının ekonominin çeşitli sektörlerinde gelişmeyi sağlamak ve/veya finansman ihtiyacını karşılamak üzere genel bütçe kapsamındaki kamu idareleri ile Yükseköğretim Kurulu, üniversiteler ve yüksek teknoloji enstitüleri dışındaki kamu kurum ve kuruluşları ile yatırım ve kalkınma bankalarına gerektiğinde anlaşmanın malî şartlarına bağlı kalmaksızın aktarılmasıdır.

 C-TAHSİSLİ KREDİLER

Müsteşarlık tarafından herhangi bir dış finansman kaynağından sağlanan dış finansman imkânlarının ekonominin çeşitli sektörlerinde gelişmeyi sağlamak ve/veya finansman ihtiyacını karşılamak üzere, genel bütçe kapsamındaki kamu idarelerine, Yükseköğretim Kuruluna, üniversitelere ve yüksek teknoloji enstitülerine; savunma ve güvenlik hizmetleri sektörleri ile sınırlı olmak üzere nihai kullanıcısının genel bütçe kapsamındaki kamu idarelerinden olması durumunda projeyi yürüten özel bütçe kapsamındaki kuruluşlara anlaşmadaki amaca sadık kalınarak kullandırılmasıdır.

D-GARANTİSİZ KREDİLER (DIŞ İMKAN)

Kamu kurum ve kuruluşların kendi adına herhangi bir dış finansman kaynağından Hazine garantileri olmaksızın sağladıkları finansman imkânı ve hibeyi ifade eder.

E-GARANTİLİ KREDİLER

Garantili imkân: Bu Kanun kapsamında yer alan kuruluşlara sağlanan Hazine geri ödeme garantisi, Hazine yatırım garantisi ve Hazine ülke garantisini ifade eder.

V-HAZİNE TARAFINDAN SAĞLANAN GARANTİLER

Hazine garantileri: Hazine geri ödeme garantisi, Hazine yatırım garantisi, Hazine karşı garantisi ve Hazine ülke garantisi veya münferiden her birini,

Hazine geri ödeme garantisi: Kamu iktisadi teşebbüsleri, özel hukuk hükümlerine tâbi olmakla beraber sermayelerinin yüzde ellisinden fazlası kamuya ait olan kuruluşlar, fonlar, kamu bankaları, yatırım ve kalkınma bankaları, büyükşehir belediyeleri, belediyeler ve bunlara bağlı kuruluşlar ile sair yerel yönetim kuruluşları lehine bu kuruluşların dış finansman kaynağından sağladıkları dış borçlarının geri ödenmesi hususunda verilen garantileri,

Hazine yatırım garantisi: Yap-işlet-devret, yap-işlet ve işletme hakkı devri ve benzeri finansman modelleri kapsamında ilgili kanun hükümlerine dayanan ve bunlarla sınırlı olmak üzere verilen garantileri,

Hazine karşı garantisi: Herhangi bir dış finansman kaynağının ihdas ettiği garanti programları çerçevesinde kamu iktisadi teşebbüsleri, özel hukuk hükümlerine tâbi olmakla beraber sermayelerinin yüzde ellisinden fazlası kamuya ait olan kuruluşlar, fonlar, kamu bankaları, yatırım ve kalkınma bankaları, büyükşehir belediyeleri, belediyeler ve bunlara bağlı kuruluşlar ile sair yerel yönetim kuruluşlarının borçlu sıfatıyla uluslararası piyasalardan temin edecekleri finansman imkânları için bir dış finansman kaynağı tarafından verilen garantiye karşı   verilen   garantiler   ile    herhangi   bir   dış   finansman  kaynağının ihdas ettiği garanti   programları çerçevesinde yap-işlet-devret, yap-işlet ve işletme hakkı devri ile benzeri finansman modelleri kapsamında gerçekleştirilecek projelerle ilgili olarak, mevzuatta öngörülen Hazine garantileri ile sınırlı olmak ve şartları Müsteşarlık tarafından müzakere edilmek üzere, bir dış finansman kaynağı tarafından verilen garantiye karşı verilen garantileri,

Hazine ülke garantisi: Yabancı ülkelerin herhangi bir dış finansman kaynağından sağlayacakları finansmanın geri ödenmesi hususunda verilen garantileri ifade etmektedir.

Hazine garantileri nedeniyle lehine garanti verilen taraftan verilecek her garanti için bir defaya mahsus olmak kaydıyla ücret almaktadır. Buna da garanti ücreti denmektedir.

VI- HAZİNE GARANTİLERİ VE GARANTİSİZ BORÇLAR İÇİN İZİN ALINMASI

Hazine garantileri sağlanmasına ve sağlanan Hazine garantilerinin şartlarında değişiklik yapılmasına ilişkin her türlü hazırlık, temas ve müzakereler Müsteşarlık tarafından yürütülür ve sonuçlandırılır.

Hazine garantilerine ilişkin anlaşmalar ve bunların şartlarında değişiklik yapılmasına ilişkin anlaşmalar aksine bir hüküm bulunmadığı sürece imzalandıkları tarih itibarıyla yürürlüğe girer.

Hazine geri ödeme garantisi ve Hazine yatırım garantisi ile lehine garanti sağlanan taraftan verilecek her garanti için bir defaya mahsus olmak kaydıyla garanti edilen tutarın yüzde birine kadar garanti ücreti alınır. Bu oranı beş katına kadar artırmaya Bakan yetkilidir.

Projeler için sağlanacak Hazine geri ödeme garantisi ile Hazine yatırım garantisinin verilmesine ilişkin olarak garanti ücretinin belirlenmesi, garantinin değerlendirilmesi, bütçeleştirilmesi, riskin sınırlandırılması ve paylaşımı ile garantiye ilişkin bilgilerin kamuoyuna açıklanması ve Hazine yatırım garantisi kapsamında garanti edilen tutarın tespit edilmesi de dahil olmak üzere bu hususlara ilişkin esas ve usuller Hazine Müsteşarlığı  tarafından hazırlanacak bir yönetmelikle belirlenir.

İl özel idareleri, büyükşehir belediyeleri ve belediyeler, kendilerine ait tüzel kişilerin ve/veya kendilerine bağlı müstakil bütçeli ve kamu tüzel kişiliğini haiz kuruluşlar ile kendilerinin ve/veya kendilerine ait tüzel kişilerle kendilerine bağlı tüzel kişiliği haiz kuruluşların sermayesinin yarıdan fazlasına sahip olduğu özel idare şirketleri ile belediye iktisadi kuruluşlarının dış finansman kaynağından Hazine garantisi altında sağladıkları dış finansman imkânlarına ilişkin her türlü yükümlülüklerden ve bu yükümlülüklerin aksatılması neticesinde doğmuş olan ve doğabilecek Hazine alacaklarının geri ödenmesinden müteselsilen sorumludurlar.

Bu kapsamda akdedilen dış kredi anlaşmalarından ortaya çıkan  her türlü geri ödeme yükümlülüğü tamamlanıncaya kadar borçlu kuruluş, borcun geri ödenmesi süresince meydana gelebilecek her türlü idari değişikliklere ve yeni görevlendirmelere bağlı olmaksızın, borcun geri ödenmesinden sorumludur.

Kredi borçlusu kuruluşlar, Hazine garantisi altında sağlanan dış kredilere ilişkin geri ödemeler için gereken tutarı yılı bütçelerinde yatırım harcamalarına kıyasla öncelikli olarak ayırmakla mükelleftirler.

Dış borçların ödenmesinde aksamaya sebebiyet verdiği tespit edilenlere bu aksamadan doğan zarar ölçüsünde rücû olunur.

Hazine, kamu ve/veya özel kurum ve kuruluşlarının yurt içi piyasalardan yapacağı borçlanmalarda garanti veya kefalet veremez.

Kamu mevduat bankaları ile özel yatırım ve kalkınma bankaları hariç olmak üzere, kamu kurum ve kuruluşlarca sağlanacak her türlü dış imkân ile diğer kurum ve kuruluşlar lehine verilecek garantiler Hazine Müsteşarlığın iznine tabidir. Kamu yatırım ve kalkınma bankaları tarafından sağlanacak bir yıl ve daha kısa vadeli dış imkân bu izne tabi değildir. Bu iznin verilmesi Hazine garantisi sağlandığı anlamına gelmez. İzin verilmesine ilişkin usul ve esaslar yönetmelikle düzenlenir.

VII-DEĞERLENDİRME VE SONUÇ

Gelişmek ve büyümek şüphesiz büyük yatırımları beraberinde getirmektedir. Bunun içinde büyük çaplı finansman ihtiyacı doğmaktadır.

Büyük ölçekli finansman ihtiyaçlarının bir kısmı belediyelerce, iç ve dış finansman kaynaklarından karşılanmaktadır.

Dış finansman uygulamalarında yetkili kurum Hazine Müsteşarlığıdır. Kamu kurum ve kuruluşları dış borçlanmalarını, 4749 sayılı Kamu Finansmanı Ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun hükümleri çerçevesinde yürütmektedirler.

Bu kapsamında çeşitli kredi kullanım türleri mevcuttur. Kredi kullanımlarının yanı sıra ilgili belediyelerin aldığı dış borçlara Hazine müsteşarlığı tarafından kefil olunmaktadır.

Dış finansmanla ilgili yoğun olarak kullanılan diğer bir yöntem hibe şeklinde yapılan uygulamalardır.

Bu tür uygulamalar özellikle uluslar arası finans kurumlarınca belirli projeler için sağlanan hibe şeklindeki yardımlardan oluşmaktadır.

Yukarıda belirtildiği üzere belediye hizmetlerinin gelişmesi, büyük projelerin hayata geçirilmesi, Avrupa Birliği süreci, dışa açılma gibi nedenlerden ötürü Belediyelerin dış proje kullanımlarında çok daha fazla artış olacağı gözlenmektedir.

kaynak:

Ömer KÖSE

Maliye Bakanlığı

Muhasebat Başkontrolörü