Kuyumculuk, Altın İşi Muhasebe Uygulama Örnekleri

Sarraf ve Kuyumculukta Belge Düzeni

Altın, kuyumculuk veya sarraflık işi yapanların muhasebe uygulamalarında bazı özellik gösteren durumlar vardır…

Bu kapsamda hazırladığımız sarraf ve kuyumcular için muhasebe  uygulama örneklerine ilişkin çalışmamızı aşağıda görebilirsiniz….

Sarraf ve kuyumcular temin ettikleri altınlarla ilgili üç yolla altın alabilirler.
a)Külçe altın tabir edilen 24 ayar has altın satan büfe ve kuruluşlardan has altın almak suretiyle alış yapıp kuyumculuk yapan kişi ve kuruluşlara işlettirmek suretiyle satışa arz edebilirler.

b)İşlenmiş altın imal ve satışı yapan kişi ve kuruluşlardan veya sarraflık faaliyetinde bulunan kişi ve kuruluşlardan satın alma yoluyla satışa arz edebilirler.

c)Halktan alım yapmak suretiyle yeniden imalat yaptırmak veya doğrudan satışa arz edebilirler.
(a) ve (b) fıkralarındaki alışlar için Vergi Usul Kanununun 232’nci maddesinde belirtilen fatura almak zorundadırlar.
(c) fıkrasında belirtilen alışlar için ise yine VUK.’nun 234’üncü maddesinde belirtilen gider pusulası tanzim etmek suretiyle alış yapmak zorundadırlar.

Burada fatura ve gider pusulasının nasıl tanzim edileceği ve bulunması zorunlu bilgiler kanunda açıkça belirtildiği için tekrar açıklama yapmayı gerekli görmüyorum.
Ancak gider pusulası ile halktan alınan altınlar için Gelir Vergisi Kanununun 94/13’üncü maddesine göre hiçbir tevkifat yapılmayacaktır.

Katma Değer Vergisi Kanununun 1’inci maddesinde sayılan işlemler ki alım satım işlemleri veya imalat işlemleri katma değer vergisine tabi olduğu belirtilmiş ise de 17’nci maddesindeki “Sosyal ve askeri amaçlı istisnalarla diğer istisnalar” başlığını taşıyan maddenin 4’üncü Diğer istisnalar bölümünün (g) bendinde “Külçe altın, (has) külçe gümüş, kıymetli taşlar KDV.’den istisna edilmiştir.
03.06.1986 tarihinden önce sadece külçe altın istisna edilmiş iken 01.08.1998 tarihinde külçe gümüş dahil edilmiştir. 01.01.2004 tarihinde Dore külçe altın dahil edilmiş, 01.08.2004 tarihinden itibaren ise kıymetli taş olarak adlandırılan “elmas, pırlanta, yakut, zümrüt, topaz, safir, zebercet, inci, kübük virconia” da istisna kapsamına alınmıştır. Bu kıymetli taşların ve altın ve gümüşün rahat ihracatını sağlayabilmek için istisna kapsamına alınmışlardır.
Altın Alış ve Satışlarında Tevsik Edilme Zorunluluğu:

Vergi Usul Kanununun mükerrer 257’nci maddesinin 1’inci fıkrasının 2 numaralı bendine göre Maliye Bakanlığı 320 sıra no.lu VUK. Genel Tebliğine göre 01.08.2003 tarihinden itibaren 5.000 YTL.’yi aşan alış ve satışların, 323 sıra no.lu VUK. Genel Tebliği ile 10.000 YTL.’yi aşan alış ve satışların, en son 332 sıra no.lu VUK. Genel Tebliği ile 8.000 YTL.’yi aşan alış ve satışların tevsik mecburiyeti getirilmiştir. Bu tevsik banka, özel finans kurumları Posta Telgraf Teşkilatı Genel Müdürlüğü aracılığı ile yapılması gerekmektedir.
Ancak alışlar yetkili döviz büfelerinden yapıldığı takdirde 323 sıra no.lu VUK. Genel Tebliği gereğince tevsik mecburiyeti bulunmamaktadır.

Alım Satımı Yapılan Altınlara Ait Ayar ve Adetli Altınların Gramajları:

a) Gram İle Alınıp Satılan Altınlar:
1- 24 ayar 995 milyem has altın,
2- 22 ayar 916 milyem altın,
3- 18 ayar 750 milyem altın,
4- 14 ayar 585 milyem altın,
5- 8 ayar 335 milyem altın.
b) Adet İle Alınıp Satılan Altınlar:
1- Ata çeyrek altın 1.75 gr. 22 ayar,
2- Ata yarım altın 3.50 gr. 22 ayar,
3- Ata Lira altın 7.20 gr. 22 ayar,
4- Ziynet Lira altın 7.00 gr. 22 ayar,
5- Ata 2,5’lu altın 17.50 gr. 22 ayar,
6- Ata 5’li altın 36.00 gr. 22 ayar,
7- Reşat Lira altın 7.20 gr. 22 ayar,
8- Reşat 2,5’lu altın 18.00 gr. 22 ayar,
9- Reşat 5’li altın 36.00 gr. 22 ayar,
10- Hamit Lira altın 7.20 gr. 22 ayar,
11- Hamit 2,5’lu altın 18.00 gr. 22 ayar,
12- Hamit 5’li altın 36.00 gr. 22 ayar.

Reşat ve Hamit cinsinden olan 7 ile 12’nci sıralarda belirtilen altınlar Osmanlı döneminde bastırılan altın olduğu için antik değere sahip olup çok fazla yıpranmadığı sürece eritme yaptırılmaz. Başka bir ifade ile altın değerinin yanında antik değeri de olduğundan, eritme durumunda antik değeri ortadan kalkacağından eritilerek başka cins altın yaptırılmaz.
Altınların görünümleri Kırmızı, Beyaz ve Yeşil renklerde olur. Adet ile satılan altınlar ile 8 ayar altınlar Kırmızı görünümlüdür. Yeşil ve Beyaz altınlar ise 14, 18, 22 ayar altınlarda olabileceği gibi Kırmızı renkte de olabilir. Saf külçe altınlar da yine Kırmızı görünümlüdür.
24 ayar has altına Alloit madeni katıldığında altının görünümü beyaz olur.
24 ayar has altına bakır katıldığında altının görünümü Kırmızı olur.
24 ayar has altına gümüş katıldığında altının görünümü Yeşil olur.
24 ayar has altında dahi % 100 altın bulunmaz. Bunun 995 milyemi has külçe altın olup 5 milyemi ise bakırdır.

Milyem gramın binde biridir.

1 gr. 24 ayar has (külçe) altın 995 milyemdir.
1 gr. 22 ayar altın 916 milyemdir.
1 gr. 18 ayar altın 750 milyemdir.
1 gr. 14 ayar altın 585 milyemdir.
1 gr. 8 ayar altın 335 milyemdir.
Piyasalarda 1, 5, 10, 50, 100, 250, 500 gr.’lık has külçe altın alım satımı yapılabilmektedir. Kuyumcular 1000 gr. külçe altın da alabilmektedir. Türkiye’de altınlar gram ile ifade edilirken Avrupa ve diğer Dünya ülkelerinde Ons olarak da ifade edilebilmektedir.
1 ile 12500 gr. arasındaki has (külçe altınların gram ve ons cinsinden ağırlıkları da aşağıdaki gibidir.
1 gr. Külçe 0,032151 Ons
5 gr. Külçe 0,160754 Ons
10 gr. Külçe 0,321507 Ons
50 gr. Külçe 1,607537 Ons
100 gr. Külçe 3,215074 Ons
250 gr. Külçe 8,037686 Ons
500 gr. Külçe 16,075372 Ons
1000 gr. Külçe 32,150743 Ons
12500 gr. Külçe 401,884288 Ons

Altınların birbirlerine tahvil (değişme) edilmesi için özel formüller varsa da pratikde eritilen altın kendi milyemiyle çarpılması sonucu has altın gramı bulunur. Bulunan gram ise imalatı yapılan altının gramına bölünmesi halinde elde edilen mamul altın gramı bulunur.
Konuyu bir örnekle açıklayacak olursak:
100 gr. 22 ayar altını eritip 14 ayar altın imalatı yaptıracak olursak (100 x 0,916 = 91,60 x 0,585) = 156,58 gr. 14 ayar altın elde edebiliriz.
100 gr. 14 ayar altını eritip 18 ayar altın imalatı yapacak olursak (100 x 0,585 = 58,50 : 0,750) = 78,00 gr. 18 ayar altın elde edebiliriz.

Altın Alışlarında Alınacak Fatura ve Yapılacak Gider Pusulası Örnekleri:
a) Gider pusulası tanzim etmek suretiyle şahıslardan yapılan alışlar. (Bu alışlarda KDV sözkonusu olmamaktadır.)

Cinsi Miktarı Fiyatı Tutarı
22 Ayar Muh. Altın 110,15 gr. 20,00 2.203,00 YTL.
Toplam 2.203,00 YTL.
Tev. Ed. Gelir Ver. Oranı –
Tev. Edi. Gelir Vergisi –
Kesinti Toplam –
Ödenecek Net Tutarı 2.203,00 YTL.

Yalnız iki bin ikiyüzüç YTL. (alıcı ismi veya ünvanı)’yi aldım.
b) Fatura ile külçe altın alınması. (Yine külçe altında da KDV. söz konusu olmamaktadır.)

Cinsi Miktarı Fiyatı Tutarı
24 Has Külçe 250,00 gr. 23,00 5.750,00 YTL.
Toplam 5.750,00 YTL.
% 18 KDV. –
G. Toplam 5.750,00 YTL.

c) Fatura ile 22 ayar altın alınması. (Burada işçilik ve kar üzerinden KDV. hesaplaması yapılacağından külçe (has) altın fiyatı ile 22 ayar altın fiyatının bilinmesi gerekir. Örneğimizde has altın fiyatının 23,00 YTL. 22 ayar altın fiyatının ise 22,00 YTL. olduğunu varsayalım. Burada önce KDV. matrahını hesaplamamız gerekir. Has (külçe) altın bedeli KDV.’ne tabi olmadığına göre önce külçe altın bedelini hesaplayalım. Alacağımız 22 ayar altının ise 145,14 gr. olduğunu varsayalım.
145,14 x 0,916 = 132,95 gr. Has x 23,00 = 3057,85 YTL. Has bedeli.
145,14 x 22,00 = 3.193,08 YTL. 22 Ayar bedeli.
3.193,08 – 3057,85 = 135,23 işçilik, kar ve KDV. tutarını buluruz.
135,23 x 100 : 118 = 114,60 KDV. matrahını buluruz.
114,60 x % 18 = 20,63 KDV. hesaplamış oluruz.
Şimdi fatura şeklini görelim.

Cinsi Miktarı Fiyatı Tutarı
22 Ayar Muh. Altın 145,14 22,00 3.193,08 YTL.
Külçe Bedeli 3.057,85 YTL.
KDV. Dahil Matrah 135,23 YTL.
Hes. KDV. 20,63 YTL.
Genel Toplam 3.193,08 YTL.

Şimdi de yukarıdaki belgelerle yaptığımız alışlara ait muhasebe kayıtlarımızı yapalım.
Gerek alışlarımızda ve gerekse satışlarımızda alt hesap açmamız envanter takibi yönünden faydalı olacaktır.
Alışlarımızı nakten yaptığımızı farzedelim. (Nakit dışı ödemelerde ise ilgili hesaplar kullanılır.)

–––––––––––––––––––––––––––– / ––––––––––––––––––––––––––––––
153 Ticari Mallar 2.203,00
153.02 22 Ayar Altın
100 Kasa 2.203,00
–––––––––––––––––––––––––––– / ––––––––––––––––––––––––––––––
153 Ticari Mallar 5.750,00
153.01 Has Altın
100 Kasa 5.750,00
–––––––––––––––––––––––––––– / ––––––––––––––––––––––––––––––
153 Ticari Mallar 3.172,45
153.02 22 Ayar Altın
191 İndirilecek KDV. 20,63
100 Kasa 3.193,08
–––––––––––––––––––––––––––– / ––––––––––––––––––––––––––––––

Alınan 250,00 gr. has (külçe) altını imalata gönderip karşılığında 18 ayar altın aldığını ve imalat içinde gramında 1,50 YTL. işçilik ödendiğini düşünelim.
250,00 : 0,750 = 333,33 gr. 18 ayar altın bulunur.
333,33 x 1,50 = 500,00 YTL. işçilik bulunur.
–––––––––––––––––––––––––––– / ––––––––––––––––––––––––––––––
153 Ticari Mallar 6.250,00
153.03 18 Ayar Altın
191 İndirilecek KDV. 90,00
153 Ticari Mallar 5.750,00
153.01 Has Altın
100 Kasa 590,00
–––––––––––––––––––––––––––– / ––––––––––––––––––––––––––––––
Burada dikkat edilecek önemli konu imalata gönderilen altın için sevk irsaliyesi kesilmesi gelen altın için ise imalatı yapanın sevk irsaliyesi kesmesi zorunludur. İmalatı yapan sevk irsaliyesi kesmeyip faturaya işyerimde teslim edilmiştir.

Kaşesi yapması durumunda imalatı yaptıranın kendi kendine sevk irsaliyesi yapması gerekir.
Sarraflar genellikle imalat işlerini çantacı tabir edilen şahıs veya firmalardan almaktadır. Hurda altını verip mamul altın almaktadır. Bu durumda bahsi verilen hurda altın ve alanın mamul altın için sevk irsaliyesi tanzimi zorunludur.
Bir kısım sarrafların aynı yerde başka şubeleri de bulunmakta olduğundan gerek şubesine ve gerekse başka bir sarrafa emanet verdiği altın için sevk irsaliyesi kesmesi, altının geri gelmesi halinde ise geri gönderenin sevk irsaliyesi kesmesi gerekir.
Sarrafların kullanılmış (hurda) altın alışlarının yeniden mamul hale getirilme safhalarında % 0,2 ile % 0,6 arasında pota ve kir firesi bulunur. Kullanılmış (hurda) altın alırken bu fire ve ödeyeceği işçilik tutarını gözönünde bulundurarak örneğin 916 milyem olan 22 ayar altını 910 milyemden hesaplayarak alır. Diğer 18, 14, 8 ayar altınlarda da bu durumu dikkate alarak milyemlerini gerçek milyemin altında hesaplar.

Bir örnek verecek olursak gramı 21,00 YTL. olan 142,85 gram 22 ayar altın aldığını varsayalım. Yapacağı hesap gerçekte (142.85 x 21,00) = 2.999,85 YTL. olması gerekirken fire ve işçilik gibi durumu gözönüne alarak (142,85 x 0,916 = 130,85) yerine (142,85 x 0,910 = 129,99 : 0,916 = 141,91 x 21,00) 2,980,11 YTL. olarak hesaplayarak alış yapar.
Burada 0,86 milyem fire düşmüş olur.

Sarrafların yapmış olduğu satışlar ödeme kaydedici cihazla veya fatura ile yapılır. 2006 yılı için KDV. dahil satış tutarı 520,00 YTL.’yi geçmesi halinde fatura kesmek zorunludur.
Satışlarla ilgili örnek yapacak olursak;
a) 1 adet Reşat 2,5’luk altını 650,00 YTL.’ye sattığını farzedelim aynı gün 24 ayar külçe (has) altın fiyatının da 23,00 YTL. (gr.) olduğunu varsayarsak bu satışa ilişkin has altın, KDV. matrahı ve KDV.’si aşağıda ki gibi hesaplanır. Reşat 2,5’lu 18 gr. gelmektedir.
18 x 0,916 = 16,49 x 23,00 = 379,27 YTL. has bedeli
1 Adet Reşat 2,5’lu satış bedeli 650,00 YTL.
KDV. dahil matrah (650,00 – 379,27) 270,73 YTL.
270,73 x 100 : 118 = 229,43 YTL. KDV. matrahı
229,43 x % 18 = 41,30 YTL. hesaplanan KDV.
Görüldüğü üzere burada işçilik ve karın dışında antik değerde bulunmaktadır. Kesilecek fatura aşağıdaki gibi olacaktır. (Alıcının vergi mükellefi olmadığı kabul edilmektedir.)

Cinsi Miktarı Fiyatı Tutarı
Reşat 2,5’lu 1 Adet 650,00 650,00
(Fatura yukarıdaki hesaplama Toplam 650,00
aynen yapılır.) % 18 KDV. Dahil
G. Toplam 650,00

b)Diş imalatı yapan bir vergi mükellefine 4 adet Ata çeyrek adedini 43,00 YTL.’den sattığını düşünelim. Satış tarihindeki has (külçe) altın gramının ise 23,00 YTL. olduğunu varsayalım. (Çeyrek altın 1,75 gr. gelmektedir.)
4 x 1,75 = 7,00 x 0,916 = 6,41 x 23,00 = 147,43 YTL. has bedeli.
4 Adet Ata Çeyrek 43,00 YTL.’den 172,00 YTL.
KDV. dahil matrah 172,00 – 147,43 = 24,57
24.57 x 100 : 118 = 20,82 KDV. matrahı
20,82 x % 18 = 3.75 hesaplanan KDV.
Burada 20,82 YTL. işçilik ve kar hesaplanmaktadır. Tahsil edilen KDV. ise 3,75 YTL. olmaktadır. Kesilecek fatura aşağıdaki gibi olmaktadır.

Cinsi Miktarı Fiyatı Tutarı
Ata Çeyrek 4 Adet 43,00 172,00 YTL.
Bu faturaya da yukarıdaki Satış Bedeli 168,25 YTL.
açıklama yapılır. % 18 KDV. 3,75 YTL.
G. Toplam 172,00 YTL.

Önceki bölümlerde açıklandığı üzere kıymetli taşlarda KDV.’den istisna edilmiştir. Aşağıdaki verilere göre üzerinde pırlanta bulunan 22 ayar bilezik bir şahsa satıldığını farzedelim.
Verilerimiz:
24 ayar külçe (has) bedeli 23,00 YTL.
Satılan 22 ayar bilezik gramı 38,10
Bilezikdeki pırlanta işçiliği 250,00 YTL.
Bilezikdeki pırlanta kıratı 3,5
Pırlanta kırat fiyatı 450,00 YTL.
22 ayar bilezik gram fiyatı 22,50 YTL.
Bu satışla ilgili yapılacak hesaplamalar:
38,10 x 0,916 = 34,90 x 23,00 = 802,70 YTL. has bedeli.
38,10 x 22,50 = 857,25 YTL. 22 ayar bilezik bedeli.
857,25 – 802,70 = 54,55 YTL. KDV. dahil matrah.
54,55 x 100 : 118 = 46,23 YTL. KDV. matrahı.
46,23 x % 18 = 8,32 YTL. KDV.
3,5 x 450,00 = 1.575,00 YTL. pırlanta bedeli.
Pırlanta İşçiliği 250,00 YTL.
Şimdi de kesilecek faturaya bakalım.

Cinsi Miktarı Fiyatı Tutarı
22 Ayar Bilezik 38,10 gr. 22,50 857,25 YTL.
Pırlanta 3,5 Krat 450,00 1.575,00 YTL.
Pırlanta İşçiliği – – 250,00YTL.
Pırlanta İş. KDV. Mat. 211,86 Toplam 2.682,25 YTL.
22 A. Bil. Matrahı 46,23 % 18 KDV. Dahil
KDV. Matrahı 258,09 G. Toplam 2.682,25 YTL.
Ödenecek KDV. 46,46 – –

Yukarıdaki satışlarımızı muhasebeleştirilecek olursak. (Satışlar nakit yapıldığı varsayılmaktadır.)
–––––––––––––––––––––––––––– / ––––––––––––––––––––––––––––––
100 Kasa 650,00
600 Yurtiçi satışlar 608,70
391 Hesaplanan KDV. 41,30
Not: 600 Hesabın alt hesabı açılabilir.
–––––––––––––––––––––––––––– / ––––––––––––––––––––––––––––––
100 Kasa 172,00
600 Yurtiçi satışlar 168,25
600 10 Ata Çeyrek
391 Hesaplanan KDV. 3,75
–––––––––––––––––––––––––––– / ––––––––––––––––––––––––––––––
100 Kasa 2.682,25
600 Yurtiçi Satışlar 2.635,79
600.02 22 Ayar Altın 848,93
600 30 Pırlanta 1.786,86
391 Hesaplanan KDV. 46,46
–––––––––––––––––––––––––––– / ––––––––––––––––––––––––––––––

Sarraflık faaliyetinde hangi malın ne zaman satıldığını bilmek mümkün olmadığından yıl sonu envanter işlemleri ortalama maliyet hesaplaması yapılarak bulunur.
Bunu bir örnekle açıklayacak olursak:
Ocak 2005 tarihinde 200 gr. 22 ayar altın 3.600,00 YTL.’ye,
Şubat 2005 tarihinde 310 gr. 22 ayar altın 5.657,50 YTL.’ye,
Ağustos 2005 tarihinde 280 gr. 22 ayar altın 5.530,00 YTL.’ye,
Eylül 2005 tarihinde 322 gr. 22 ayar altın 6.440,00 YTL.’ye,
Aralık 2005 tarihinde 650 gr. 22 ayar altın 13.650,00 YTL.’ye,
Alınmış olsun.
2005 yılı içinde de toplam 1.380,00 YTL. işçilik ödemiş olsun.
Alınan altınların gram toplamı 1.762,00 YTL.
Alınan altınların toplam tutarı 34877,50 YTL.
Ödenen işçilik toplamı 1.380,00 YTL.
Ortalama Maliyet Hesaplaması:
34.877,50 + 1.380,00 = 36.257,50 : 1.762,00 = 20,58 YTL.
Bir yıl içindeki alışını yaptığımız 22 ayar altınların ortalama maliyeti 20,58 YTL. bulunmaktadır. Bizim 2005 yılında 1.250,00 gr. 22 ayar altın sattığımızı varsayarsak bizim elimizde 31.12.2005 tarihinde (1.762,00 – 1.250,00) 512,00 gr. 22 ayar altınımız kalmış olur. Kalan 22 ayar 512,00 gr. altınımızı bulduğumuz 20,58 YTL. ortalama maliyet bedeli ile çarparsak 10.536,96 YTL. yıl sonu envanteri ortaya çıkar.
24 Nisan 2003 tarihinde yürürlüğe giren 4842 sayılı Kanunun 5’inci maddesi ile 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 38’inci maddesine aşağıdaki fıkra eklenmiştir. “Sürekli olarak işlenmiş altın alım satımı ve imali ile iştigal eden mükellefler altın satış tarihindeki İstanbul Altın Borsasında oluşan has altın değeri ile satılan mamulün has altın maliyet bedeli arasında oluşan farkı maliyet bedeline ilave ederler. Söz konusu fark pasifde özel bir fon hesabında izlenir…..”
Bu şekildeki hesaplama 24.04.2003 ile 31.12.2003 tarihleri arasında yapılmış olup 31.12.2003 tarihinde enflasyon hesaplaması yapılması nedeniyle yürürlükten kaldırılmıştır.
Bilindiği üzere 2004 yılında enflasyon hesaplaması yapılmıştır

Kaynak: Muhasebe rehberi forum

KUYUMCU MUHASEBESİ

Mahir AKYOL
Emekli Vergi Denetmeni