İnşaat Sözleşmeleri Fesih Türleri

İnşaat Sözleşmeleri Fesih Türleri

Fesih Türleri
Fesih, sözlesme veya kanun hükümlerine göre ya hemen ya da belli sürelerin
geçmesiyle borç iliskisini sona erdirir. Sürekli borç iliskisi, fesih beyani muhataba
ulastiktan belirli bir süre geçtikten sonra ortadan kalkiyorsa, buna olagan (süreli)
fesih denir. Sürekli borç iliskisi fesih beyaninin muhataba ulasmasi ile derhal sona
eriyorsa, olaganüstü (süresiz) fesih söz konusu olur.35

Olagan fesih, ifa edilmekte olan ifa süresi belirsiz sürekli borç iliskisini,
taraflardan her birinin bir sebebe dayanmadan, tek tarafli varmasi gerekli bir irade
beyani ile, ihbar sürelerinin bitiminde ileriye etkili olarak sona erdiren, bozucu
yenilik doguran bir haktir.36 Borçlar Kanununda ki belirsiz süreden, taraflarin ifa
süresi hakkinda hiçbir sey kararlastirmadiklari durumu veya ifa süresinin

32 Seliçi, Sürekli Borç Iliskileri,129; Süzek, 107; Akgün Bilir, 14. Oguzman, ise ögrenme esasini

benimsemistir. Oguzman, 174-175. Atabek ise Is Kanununun uygulanmasinda ögrenme esasini

benimserken, Borçlar Kanununun uygulanmasinda varma esasini benimsemistir. Atabek, 39, dn. 1.
33 Seliçi, Sürekli Borç Iliskileri, 116; Akgün Bilir, 15.
34 Eren, Borçlar, 1212; Akgün Bilir, 4-5.
35 Serozan, Dönme, 121-123; Seliçi, Sürekli Borç Iliskileri, 111-113; Eren, Borçlar, 1212; Akgün

Bilir, 5.
36 Öz, Eser Sözlesmesi, 28; Seliçi, Sürekli Borç Iliskileri, 132; Süzek, 27.

kararlastirilmasi ile fesih imkanini bertaraf etmedikleri durumu anlamak gerekir.37
Olagan fesih bu sözlesmelerde, sözlesmeyi tamamlayici bir sona erdirme düzenidir.38
Olagan fesihte akdi iliski, fesih beyani muhataba ulastigi anda degil de belirli bir
süre39 geçtikten sonra ortadan kalkar. Bu nedenle olagan feshe süreli fesih de40
denilmektedir.41 Ayrica fesih hakki da her hak gibi dürüstlük kuralina uygun olarak
kullanilmalidir. Fesih hakkinin kötüye kullanilmasinin42 hukuki sonucu, fesih
hakkinin hukuken korunmamasidir. Bunun iki anlami bulunmaktadir. Ya fesih
geçerlidir, fakat fesih hakkini kullanan, karsi tarafin bu yüzden ugradigi zararlari
tazmin edecektir veya fesih geçersizdir, sürekli borç iliskisi devam edecektir43 .
Kanun koyucu tarafindan sürekli borç iliskilerinin olagan fesih yolu ile
sonlandirilmasinin öngörülmesi, akdi bagliligin fiil ehliyetini asiri ölçüde baski altina
almasina yol açacak sekilde sürmesini engellemektir.44

Olaganüstü fesih ise, belirli veya belirsiz süreli sürekli borç iliskisini,
taraflardan birinin irade beyaniyla, hakli bir sebebe dayanarak, ileriye etkili olarak
derhal sona erdiren bozucu yenilik doguran bir haktir.45 Hakli sebep kavraminin
içerigi konusunda doktrinde bir fikir birligi olmamakla birlikte, genel olarak
çekilmezlik kavramina dayandirilmaktadir. Bu kapsamda sürekli borç iliskisini

37
Ancak istisnaen belirli süreli sürekli borç iliskilerinde de olagan fesih imkani taninmistir. Örnegin
BK. m. 396’ya göre, vekalet iliskisi belirli bir süre ile yapilmis olsa bile, vekalet veren vekile karsi
olan güvenini kaybettigi an, herhangi bir sebebe dayanmadan akde son verebilir.

38 Seliçi, Sürekli Borç Iliskileri, 140.
39 Olaganüstü fesihte bu süreler yoktur. Hakli bir nedenle akde aykirilik durumu yaratmis olan
tarafin, olaganüstü fesih bildiriminin kendisine vardigi anda sürekli borç iliskisinin kendisine
sagladigi faydalardan yoksun kalmasi ne kadar adaletli ve yerinde ise; akde aykirilik ve hakli
nedenle bir fesih nedeni yaratmamis olan tarafin bu faydalardan daha olagan fesih bildiriminin
kendisine vardigi anda derhal yoksun kalmasi o ölçüde adaletsiz ve yersizdir. Serozan, Dönme,
122-123.
40 Yargitay’da uygun bir ihbar süresi taninarak ve bir fesih sebebi göstermeye gerek olmaksizin,
olagan fesih imkaninin mevcut oldugunu, ancak davalinin makul bir süre önce fesih ihbari
yapmasi gerektigi belirtilmistir. Y.11.HD. 15.1.1992, E:1990/1959, K:1992/96 sayili karari için

bkz. Güleç, 116-117.
41 Eren, Borçlar, 1212.
42 Fesih hakkinin kötüye kullanilmasini haksiz fesihle karistirmamak gerekir. Fesih hakki dogmamis,

buna ragmen sözlesme feshedilmisse bir haksiz fesih söz konusu olur. Haksiz fesihte bir hak ve
bunun kullanilmasi söz konusu olmadigi için hakkin kötüye kullanilmasindan da söz edilemez.
Buna karsilik fesih hakki dogmus, ancak objektif iyiniyet kurallarina uygun bir sekilde
kullanilmamissa, fesih hakkinin kötüye kullanilmasindan söz edilebilir. Oguzman, 282; Süzek, 22.

43 Seliçi, Sürekli Borç Iliskileri, 149-150.
44 Buz, Is Sahibi, 210.
45 Serozan, Dönme, 122; Eren, Borçlar, 1212; Seliçi, Sürekli Borç Iliskileri, 156.

çekilmez hale getiren sebeplerin neler oldugunu önceden saptamak mümkün
olmadigindan, borç iliskisinin türüne göre hakli sebep kavrami sekillenecektir.46

C. Feshin Hukuki Sonucu
Feshin hukuki sonucu, olagan fesihte ihbar sürelerin bitimi, olaganüstü
fesihte ise fesih beyaninin muhataba varmasi ile sürekli borç iliskilerinin ileriye etkili
olarak47 sona ermesidir.48 Fesih, sürekli borç iliskisinden dogan edim borçlarinin
fesih anindan itibaren dogmasina engel olur, yani sürekli asli edimi sona erdirir.
Ancak ani edimli basit borç iliskisinin devam etmesi mümkündür.49 Sürekli borç
iliskisinin fesih ile sona ermesinde, çogu zaman tasfiye borçlari dogar. Tasfiye
borçlari, ifa süresi içinde borç iliskisi taraflarinin birbirlerine biraktiklari esya ve
degerlerin geri verilmesidir.50 Tasfiye borçlarinin en önemlisi, sürekli edim
borçlusunun üzerinde edim fiilini icra ettigi sözlesme konusunun geri verilmesidir.
Sözlesme konusunun, teslim alindigi zamandaki durumu ile teslim edilmesi gerekir.
Ifa süresi içinde sözlesme konusu kötülesmis ve bu kötülesmenin giderilmesi
imkansizlasmis ise, tazminat borcu dogacaktir.51

Sürekli borç iliskisinde tek tarafli olarak kismi degisikligi gerektiren kismi
fesih yetkisi kanunen taninmamistir. Kismi feshin amaci, sürekli borç iliskisinin sona
ermesi degil, degistirilmesi istenen sartlarin disindaki kismin geçerliligini
sürdürmesidir. Sözlesme sartlarinda degisiklik muhatabin kabulüne baglidir.

46 Akgün Bilir, 43.
47 Sürekli borç iliskilerinin sona ermesinde “quieta non movere: olanin oldugu gibi korunmasi” ilkesi
hakimdir. Bu düsünceye dayanarak taraflar arasinda yerine getirilen edimlerin varliklarini
koruyacaklarina dair güven iliskisi dogmustur. Bu nedenle sürekli borç iliskilerinin sona
ermesinde “ex tunc geriye etki” hükmü kabul edilemez. Çünkü çogu zaman yerine getirilen
edimlerin geri verilme imkani yoktur ya da bu ekonomik olmaktan uzak ve menfaatler dengesine
aykiri olmaktadir. Bu nedenle fesih kurumu benimsenmektedir. Seliçi, Sürekli Borç Iliskileri, 36-

37.
48 Von Tuhr/Escher, 167-168; Tekinay/Akman/Burcuoglu/Altop, 1290; Serozan, Dönme, 124; Eren,
Borçlar, 1212; Akgün Bilir, 5; Tunçomag, 1158.
49 Örnegin kira akdinin feshinde, kiralayanin kiralanani kiraciya birakmak, kiracinin da kira bedelini
ödemek borcu sona erer. Ancak daha önce ödenmemis bir kira bedeli borcu varsa, fesih ile bu borç
sona ermez. Seliçi, Sürekli Borç Iliskileri, 118-119; Akgün Bilir, 47.
50 Örnegin hizmet ediminin ifasi için isçiye birakilan aletlerin, borç iliskisinin sona ermesi ile
isverene iadesi gerekir. Seliçi, Sürekli Borç Iliskileri, 120.
51 Seliçi, Sürekli Borç Iliskileri, 120-121.

Taraflardan birine tek tarafli degistirme yetkisi vererek muhatabin istemedigi
degisiklikle borç iliskisine devamini beklemek, irade muhtariyetine, hakkaniyete ve
menfaatler dengesine aykiridir.52 Hukuki sonuçlarini doguran geçerli bir fesih beyani
tek tarafli olarak geri alinamaz.53

Olaganüstü fesih halinde borç iliskisinin süresinden önce sona ermesi
dolayisiyla zarara ugrayan taraf, kusurlu taraftan zararinin tazminini talep edebilir.
Bu durumda tasfiye borcu tazminat borcu olarak dogar. Bu yüzden ugranilan zararlar
için tam bir tazminata hükmedilir. Tam bir tazminat, muhatabin ifadaki menfaatinin
karsilanmasidir.54 Fesih sürekli borç iliskisini ortadan kaldirmayip sadece ileriye
etkili sonuçlar dogurdugu için müspet (olumlu) zararin tazmini talep edilebilir.
Müspet zarar, sözlesmenin hiç veya geregi gibi ya da vaktinde ifa edilmemesinden
dogan, kar mahrumiyetini de içine alan zarardir.55

IV. Dönme
A. Dönme Kavrami Ve Hukuki !iteligi
Ani edimli ve sürekli borç iliskisi ayiriminin sekillenmesi üzerine, sözlesme
iliskisinin sonradan ortadan kalkmasi halinde bu iki durumda farkli sonuçlara
varilmasi gerektigi görülmüstür. Zira, ani edimli sözlesmelerin sonradan ortadan
kalkmasi üzerine bastaki duruma (ifa öncesindeki hale) geri dönülmesi amaçlanirken,
sürekli sözlesmelerde böyle bir tutum hem gereksiz hem de sakincali idi. Süregelen
ifanin kesildigi ana kadar sözlesmeden bekledigi çikari gerçeklesmis olan
alacaklinin, bu zaman dilimi için, durumdan sikayet etmesi de anlamsizdi. Bu
nedenle, ani edimli sözlesmelerden farkli olarak sürekli sözlesmelerde, bozucu
yenilik doguran beyanin ulastigi andan sonrasi için etkili olmasi kabul edilmis ve
sürekli borç iliskilerini ileriye etkili olarak sona erdiren bu hukuki isleme fesih

52 Seliçi, Sürekli Borç Iliskileri, 127-128.
53 BK. m. 9’daki icap ve kabul beyanlarinin geri alinmasi hakkindaki hüküm, doktrinde bütün tek

tarafli hukuki islemlerin geri alinmasina uygulanmaktadir.
54 Seliçi, Sürekli Borç Iliskileri, 125.
55 Müspet zarar kavrami için bkz. 3. Bölüm, §2, I, D.

denmistir. Öte yandan ani edimli borç iliskilerindeki eski hale iadeyi saglamaya
yönelik tek yanli isleme ise dönme denilmektedir.56

Su halde sözlesmeden dönme hakki, tam iki tarafa borç yükleyen ve ani
edimli olan borç iliskilerini tek tarafli irade beyani ile geriye etkili olarak sona
erdiren bir haktir. Baska bir ifadeyle, henüz ifa edilmemis edim yükümlülüklerini
sona erdirip, daha önce yerine getirilmis edimlerin iadesi borcu doguran, karsi tarafa
varmasi gerekli ve sekle bagli olmayan yenilik doguran bir haktir.57 Yöneltilmesi
gereken bir irade beyani oldugu için karsi tarafa ulasmakla hukuki sonuçlarini
dogurur.58 Bu hakkin kullanilmasi sarta tabi tutulamaz, hak kullanildiktan sonra geri
alinamaz.59 Dönme, iradi ve kanuni dönme olmak üzere ikiye ayrilir. Taraflar
sözlesmeyi yaparken ilerde bundan dönmeyi sakli tutmuslar ise iradi dönmeden
bahsedilir. Pismanlik akçesi ile bir cezai sart türü olan dönme cezasi iradi dönmeye
örnektir. Kanuni dönme ise Borçlar Kanununda düzenlenen durumlarda söz konusu
olur (BK. m. 106-108, BK. m. 94-95, BK. m. 202/I) .60

Sözlesmeden dönme hakkinin hukuki niteligi ve dönme hakkinin
kullanilmasinin sözlesmeye olan etkileri konusunda farkli görüsler ileri
sürülmüstür.61 Bu konuda ileri sürülen görüslerden ilki, klasik dönme teorisidir. Türk
hukuk doktrininde hakim olan klasik dönme görüsüne göre, dönme, tek tarafli
varmasi gerekli bir irade beyani ile borç iliskisini geriye etkili olarak sona erdiren
bozucu yenilik doguran bir haktir.62 Bu görüse göre geriye etkiden anlasilan, borç
iliskisinin kurulmamis gibi kabul edilerek baslangiçtan beri kaldirilmasidir. Geçmise
etkili olarak ortadan kalkan bu sözlesmeden dogan bütün hak ve borçlar da
dogmamis gibi olmustur. Bu görüs dogrultusunda dönme sonrasi tasfiye iliskisinin