Emekli Sandığından Kimler Faydanalabilir?
Emekli Sandığından Kimler Faydanalabilir?
A- 5434 Sayılı Kanunla Tanınan Haklardan Yararlanabilme Şartları
1- Sandığa tabi kuruluşlarda çalışmak
2- Türk uyruğunda olmak
25/09/1981 tarih ve 2527 sayılı Kanuna göre çalıştırılan Türk soyundan olan yabancılar da Sandık ile ilgilendirilirler.
Eşinin ölüm tarihinde yabancı uyruklu olup sonradan Türk uyruğuna geçen eşe, Türk uyruğuna geçtiği tarihten geçerli olmak üzere aylık bağlanmalıdır (D.10.D.1976/2553 s.K)
Türk vatandaşlarıyla evlenmiş yabancı uyruklu karılara, Türkiye’de ikamet ettikleri sürece, mütekabiliyet esası da dikkate alınarak dul-yetim aylığı bağlanmaktadır
3- 18 yaşını bitirmiş bulunmak
Bir meslek veya sanat okulunu bitirenlerden Türk Medeni Kanunu hükümlerine göre kazai rüşt kararı almak suretiyle T.C. Emekli Sandığına tabi ve öğrenimleri ile ilgili görevlere atananlar hakkında 18 yaşın bitirilme şartı aranmaz.(Ek Madde:21).
Medeni Kanunun 12 nci maddesine göre kazai rüşt kararının alınması için 15 yaşın doldurulması gereklidir. Ayrıca, evlenme ile reşit hale gelenler de bir meslek veya sanat okulunu bitirmeleri ve öğrenimleri ile ilgili görevlere girmeleri halinde Sandıktan yararlanırlar.
657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 40 ıncı maddesine göre;18 yaşını tamamlayanlar Devlet memuru olabilir. Bir meslek veya sanat okulunu bitirenler en az 15 yaşını doldurmuş olmak ve Medeni Kanunun 12 nci maddesine göre kazai rüşt kararı almak şartıyla Devlet memurluklarına atanabilirler
– İlk öğretmen Okulunu bitiren bir kimse, kazai rüşt kararı almak suretiyle öğretmenliğe tayin edildiği takdirde emeklilikle ilgilenecek, şayet bu kişi öğretmenlik dışında bir memurluğa atanmışsa bu görevi öğrenimi ile ilgili olmadığından emeklilikle ilgilenemeyecektir.
– Ticaret Lisesi mezunlarının 18 yaşın dolumundan önce kazai rüşt kararı almak suretiyle geçirdikleri memuriyet süreleri emeklilik süresinden sayılmamaktadır.
Sosyal Sigortalar Kanununun değişik 60 ıncı maddesinde; 18 yaşından önce malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tabi olanların sigortalılık süresinin 18 yaşın dolumundan itibaren başlayacağı, bu tarihten önceki süreler için ödenen primlerin ise, prim ödeme gün sayılarının hesabına dahil edileceği esası getirilmiştir.
Bağ-Kur Kanununun değişik 24 üncü maddesinde de; 18 yaşını doldurmamış olanların Bağ-Kur Kanunu’ ndan yararlanamayacakları öngörülmüş, ancak, daha önce 18 yaşın altında iken Bağ-Kur ile ilgilenenlerin kazanılmış hakları saklı tutulmuştur. Bu konu hizmet birleştirmesinde önemlidir. Buna göre 18 yaşın altında gerek SSK’ya ve gerekse Bağ-Kur’ a prim ödemek suretiyle geçen süreler, emeklilik süresinde de dikkate alınacak ancak emeklilik keseneğine esas aylıkların tespitinde göz önüne alınmayacaktır.
4- Sandıktan faydalanma hakkına sahip olmak
Özetle, Sandıktan faydalanabilmek için sayılan bu dört şartı taşımak gerekir (Madde:12).
B- Daire Kurum Ve Ortaklıklar
1- Genel bütçeye giren daireler: “Bütçe, Devlet daire ve kurumlarının yıllık gelir ve gider tahminlerini gösteren ve bunların uygulanmasına ve yürütülmesine izin veren bir kanundur.”(1050 /Madde:6).
2- Katma bütçeli idareler: “ Giderleri özel gelirlerle karşılanan ve genel bütçe dışında yürütülen bütçelere “Katma Bütçe” denir”(1050 /Madde:115).
3- Özel idareler: “Yerel gider ve geliri kapsayan bütçelere “Özel Bütçe” denir.(1050 /Madde:115). Köyler 5434 sayılı Kanun kapsamı dışındadır.
4- Belediyeler: Belediye, beldenin ve belde sakinlerinin mahalli mahiyetteki müşterek ihtiyaçlarını düzenleyen tüzel kişiliği haiz mahalli idarelerdir.
5- 3460 sayılı Kanunda yazılı Murakabe Heyeti ile kuruluş, idare ve denetimleri aynı Kanun hükümlerine tabi Devlet Ekonomi Kurumları ve bunlara bağlı müesseseler (Emniyet Sandığı dahil),
6- Özel kanunlarla kurulmuş ve kurulacak tüzel kişiliği bulunan Devlet kurumları (Kefalet Sandıkları dahil). Bunlar, sermayeleri sigortalılara ait bulunan ve Devletin verdiği bir sermaye bulunmamakla beraber Kanunların verdiği yetkiye istinaden yönetim ve denetimlerinde Devletin egemen olduğu kuruluşlardır. (SSK, Bağ-Kur İş ve İşçi Bulma Kurumu, TRT…gibi) Tarım Satış Kooperatifleri özel bir Yasa ile kurulmuş olmalarına rağmen Sandık Kanununa tabi değillerdir.
7- 151 sayılı Kanuna göre kurulan Ereğli Kömür Bölgesi Amele Birliği,
8- Özel kanunlarla kurulmuş ve kurulacak bankalar, Merkez Bankası, İller Bankası gibi,
9- Genel bütçeye giren veya katma bütçeli dairelerle özel idare ve belediyelere bağlı idare ve müesseseler ile bu dairelere bağlı döner sermayeli iş ve teşekküller,
10-Ödenmiş sermayesinin yarısından fazlası yukarıda sayılan daire, idare, banka ve kurumlardan birine veya birkaçına ait ortaklıklarla bunların kendi sermayeleri ile kuracakları diğer ortaklıklar,
11-Ticaret ve sanayi odaları ile ticaret ve zahire borsaları,(Bu kuruluşların kendi özel sandıkları bulunmakla birlikte atamaları Ticaret Bakanlığınca yapılan komiserlerin emeklilikleri Sandık tarafından karşılanır)
12-Bu Kanunla kurulan T.C. Emekli Sandığı,
Yukarıda sayılı yerlerin hepsine bu Kanunda (Kurum) denilmiştir.
C- Sandıktan Yararlanma Hakkına Sahip Olanlar
1- Personel Kanunlarına göre aylık alanlar;
a) 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu
b) 926 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Personel Kanunu
c) 2802 sayılı Hakimler ve Savcılar Kanunu
d) 2914 sayılı Yüksek Öğretim Personel Kanunu
Personel Kanunlarına göre aylıklarını alan ve memur statüsünde bulunanların sosyal güvenliklerini Emekli Sandığı sağlamakta ve sözü edilen kişiler Sandık iştirakçisi durumunda bulunmaktadırlar.
2- Personel Kanunlarına göre aylık almayanlar;
a)Cumhurbaşkanları maddede Sandıktan yararlanacaklar arasında sayılmakla birlikte iştirakçilik vasıfları bulunmamakta, bu nedenle ödeneklerinden emekli keseneği ve karşılığı alınması söz konusu olmamaktadır.
b)İller daimi komisyon üyeleri ile seçilmiş veya tayin edilmiş belediye başkanları ( emeklilik hakkı tanınan bir vazifede evvelce bulunmuş olmaları şartıyla) Bağ-Kur ve SSK’ ya tabi iseler istekleri halinde Sandıktan yararlanırlar. İl genel meclisi üyeleri Sandıkla ilgilendirilmezler.
Belediye Başkanı ve İl Daimi Komisyonu üyesi olanlar bu göreve seçilmeden Bağ-Kur’ a tabi iseler ve bu isteğe bağlı bir sigortalılık değil ise onları Bağ-Kur’ a tabi kılan işlerini kapatıp Bağ-Kur’ lu olma halleri sona ermedikçe Sandıktan faydalanamazlar. Sosyal güvenlikleri yönünden Bağ-Kur’ a tabi olurlar. Bununla beraber Bağ-Kur’ da isteğe bağlı sigortalı iseler bu takdirde Sandığa tabi olmalarını istemeleri üzerine isteğe bağlı Bağ-Kur’ lu olma halleri sona erer ve Sandıktan faydalanmaya başlarlar.
Belediye Başkanları ve İl Daimi Komisyonu üyeleri sigortalı bir işte çalışıyorlarsa başvuruları üzerine SSK ile ilişiği kesilerek Sandığa tabi kılınırlar. Aksi halde sigortadan yararlanmaya devam ederler.
Sandıktan, Sigortadan ve Bağ-Kur’ dan emekli aylığı almakta iken Belediye Başkanlığına seçilenlerin emekli aylıkları kesilmeyecek, bunlar görev aylıklarını da alacaklardır.
Belediye Başkanları ve İl Daimi Komisyonu üyelerinin seçilmeleri için herhangi bir yaş kaydı olmamakla birlikte, 65 yaşın dolumundan sonra bu sıfatları kazananların Sandıkla ilgilendirilmeleri ya da ilgi devamı yaptırmaları söz konusu olmamaktadır.
c) Amele Birliği aylık, ücretli daimi memur ve hizmetlileri
d)Ticaret ve sanayi odaları ile ticaret ve zahire borsalarının tayinleri Ticaret Bakanlığınca yapılan ve sürekli kadrolarda çalışan aylık ücretli daimi memurları
e) Harp okulları ile fakülte ve yüksek okullarda Silahlı Kuvvetler hesabına okuyan veya kendi hesabına okumakta iken askeri öğrenci olanlar; Fakülte ve yüksek okullarda kendi hesabına okuduktan sonra muvazzaf subay nasbedilen veya yedek subaylık hizmetini takiben muvazzaf subaylığa geçirilenler ve astsubay sınıfı okulu öğrencileri
f) Erler (vazife malullükleri ile vazifeden doğma ölümleri halinde)
g) 5441 sayılı Kanun hükümlerine istinaden Devlet Tiyatrosunda sözleşme ile çalışan sanatkarlar
h) Emekliliğe tabi görevlerde bulunmadan illerin daimi komisyon üyeliğine seçilenlerle, emeklilikle veya sosyal sigortalarla ilgilenmeden belediye başkanlığına veya TBMM üyeliğine seçilenler, seçimlerden itibaren 6 ay içinde yazı ile Sandığa müracaat ederek emeklilikle ilgilenmelerini istedikleri ve emekli keseneklerini ödedikleri takdirde kesenek karşılıkları da ilgili kurumlardan alınmak suretiyle,
ı) İstekleri halinde DPT, SPK ve Devlet Yatırım Bankasında sözleşmeli çalışanlar
i) Sözleşmeli personel (sözleşmelerinde Emekli Sandığı Kanunundan yararlanacakları belirtilmişse bu Kanuna tabi olurlar)
j)Serbest Avukatlar ve Noterler (Ek Madde:34)
Yukarıda gösterilenlere (Cumhurbaşkanları ile erler hariç) bu Kanunda “iştirakçi” denilmiştir. Diğer bir ifadeyle iştirakçi; Kanunun 12 nci maddesinin 1 inci fıkrasında sayılan kurumlarda çalışan ve sosyal güvenlik bakımından sandığa tabi bulunan personele denir. İştirakçi olanlar T.C Emekli Sandığı ile isteklerine bakılmaksızın ilgilendirilirler ve haklarında ayrıca İş ve İşçi Sigortaları Kanunlarının hükümleri uygulanmaz. ( Madde:12).