Çalışanların yıllık izinleri nasıl belirlenir?
Bahar geliyor, sonrasında da yaz. Çalışanların yıllık izin haklarını ne zaman kullanacaklarını şimdiden planlamakta fayda var. Yıllık iznin ne zaman kullanılacağına genelde işveren karar verir ama bir izin kurulu varsa yetki kuruldadır. Bilinen adıyla işçi olanlar 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında çalışmaktadırlar ve yıllık ücretli izinleri de bu Kanun’a göre hesaplanır (854 sayılı Deniz İş Kanunu’na aynı hakları verir).
Kanun’un 53’üncü maddesine göre; “İş yerinde işe başladığı günden itibaren, deneme süresi de içinde olmak üzere, en az bir yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin verilir. İşçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi, hizmet süresi;
a) Bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dahil) olanlara 14 günden,
b) Beş yıldan fazla 15 yıldan az olanlara 20 günden,
c) 15 yıl (dahil) ve daha fazla olanlara 26 günden, az olamaz.”
Yıllık izin hesabında o iş yerinde ilk işe girilen tarihe göre yıllık dönemlerin tamamlanmasına dikkat edilir. Yani 1 Temmuz günü işe başlayan bir işçinin yıllık izin hakkı her yıl 1 Temmuz günü başlar. Takip eden yılların birinde 1 Temmuz gelmeden işten ayrılırsa kıst izin süresi uygulanmaz. Mesela 1 Temmuz 2008’de işe başlayan birisi ilk defa 1 Temmuz 2009 günü yıllık izne hak kazanır. 25 Haziran 2014 günü işten çıkarılmış veya ayrılmışsa 11 aylık bu çalışması için izin hakkı yoktur.
İZİN ÜCRETİ PEŞİN ÖDENİR
Gerek, 4857 ve gerekse 854 sayılı Kanun’a göre çalışanlar ücretlerini ayın sonunda daha doğrusu takip eden ayda alırlar. İşte, bu kişiler yıllık izne çıkacaklarsa paralarını peşin almalı ve işveren de peşin ödemelidir (4857 md. 57).
Yıllık izin hesabında, yaşlılara ve gençlere pozitif ayrımcılık yapılmış ve belirtilen yıllık izin sürelerinin, 18 ve daha küçük yaştaki işçilerle 50 ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi 20 günden az olamayacağı kanunlaştırılmıştır. Öte yandan, Kanun’da yazan izin süreleri asgari süreler olup, bu süreler iş sözleşmeleri ve toplu iş sözleşmeleri ile artırılabilir.
Ayda 30 gün çalışmak esas olmakla birlikte bazı kısmi süreli iş akitleri ile daha az süreli çalışmalar da yapılabilmektedir. Mesela ayda 15 günlük hizmet akdi yapılan ve ayda 15 gün çalışan işçinin yıllık izni de kısmi hesaplanır. İşçi 1 Temmuz 2009 günü işe girmiş ve ayda 15 gün çalışıyorsa 1 Temmuz 2010 günü bir yılı tamamladığında izne hak kazanır. Ama normal işçi olsaydı 14 gün izni varken, 7 gün izin hakkı olacaktı.
DÖRT GÜNE KADAR YOL İZNİ VAR
Yıllık ücretli izinleri işyerinin kurulu bulunduğu yerden başka bir yerde geçirecek olanlara istemde bulunmaları ve bu hususu belgelemeleri koşulu ile gidiş ve dönüşlerinde yolda geçecek süreleri karşılamak üzere işveren toplam dört güne kadar ücretsiz izin vermek zorundadır.
KİMLER KIDEM TAZMİNATINI ALARAK İŞİNDEN AYRILABİLİR?
Soru: Ali Bey, özel bir bankada 14 yıldır çalışıyorum. Bu bankadan önce de 1993 yılında bir ay kadar SSK’lı çalışmışlığım var. Bankanın özel sandığı var, primlerimiz de SSK’ya değil bu sandığa ödeniyor. Artık işimden ayrılmak ve evimde oturmak istiyorum. Küçük bir bebeğim var, onunla ilgilenmek istiyorum. Kıdemimi alabilir miyim? (İsmi saklı)
Cevap: Sayın okurum, ister özel banka veya özel banka sandığı olsun isterse başka iş yeri ve SSK olsun fark etmez. Siz de 4857 sayılı İş Kanunu kapsamındasınız ve eski 1475 sayılı Kanun’un halen de geçerli olan 14’üncü maddesine göre kıdeminizi alma hakkınız var. 08.09.1999 günü Resmi Gazete’de yayımlanan 4447 sayılı Kanun’a kadar SSK’lı kadınlar 20, erkekler 25 yıllık sigortalılık süresi ve 5 bin günle emekli olabiliyorlardı. Bu Kanun’la birlikte bu şartlara ilave olarak bir de yaş şartı getirildi. Yani süresini tamamlayan birisi belli bir yaşı tamamlamadan emekli aylığı alamayacaktı.
YAŞI BEKLEYEN KIDEMİNİ ALIR
Emeklilikte yaş şartı getirildi ama işçilere bir de yaş şartı hariç diğer şartları tamamladıklarında emeklilik yaşlarını evlerinde beklemeleri hakkı 1475 sayılı İş Kanunu’nun 14’üncü maddesine 5’inci bent olarak eklendi. İşte burada iş yerinde kıdem tazminatı alarak ayrılma niyetinin ne olduğu çok önemli.
Şayet, emeklilik yaşınızı beklemek üzere evinizde dinlenmek üzere ayrılıyorsanız kıdem tazminatı alma hakkınız var. Yok başka bir iş yerinde iş buldunuz ama bu iş yerindeki kıdem tazminatını alıp diğer iş yerinde işe başlama niyeti varsa bu durumda kıdem tazminatı alma hakkınız yok.