Bütçenin Birlik İlkesinden Sapmalar
BİRLİK İLKESİNİN TÜRKİYE UYGULAMASINDAKİ SAPMALARI
Türkiye’de birlik kuralı bütün istisnalarla uygulanmaktadır. Merkezi devlet örgütünün harcamaları ile genel bütçenin dengelenmesinin yanında , birlik ilkesinden sapmalar gösterir. Bunlar; döner sermaye işletme bütçeleri, katma bütçeler , özerk bütçeler ve mahalli idare bütçeleridir.
a- Döner Sermayeli İşletme Bütçeleri:
Döner sermayeli işletmeler bütçeleri , bütçenin temel ilkelerinden birlik ilkesinden de sapmalar gösterir. Çünkü döner sermaye ödeneği değişken giderler karşılığı verilir. Alınan bu ödeneğin işletilmesi sonucu elde edilen kar döner sermaye ödeneğini veren kuruluş bütçesine gelir yazılır. Anlaşılacağı gibi döner sermayeli işletmelerin kamu bütçesi ile ilişkisi başlangıçta verilen döner sermaye ödeneğinin gider , yıl sonu elde edilen karın gelir yazılması ile ilişkilidir . Bu nedende dolayı birlik ilkesinden sapma gösterir. Döner sermayeli kuruluşların bütçeleri ile ilgili geniş açıklama Genellik İlkesinde yapılmıştır.
b- Katma Bütçeler:
Bütçe birliği ilkesi uygulamada en çok katma bütçeler ile bozulmaktadır. Katma bütçe , giderlerini kendi özel gelirlerle karşılanan ve genel bütçe dışında olduğundan bütçe birliği ilkesinden sapma gösterir. Katma Bütçe’yle ilgili geniş açıklama Genellik İlkesin de yapılmıştır.
c- Özerk Bütçeler:
Özerk bütçeler, Gerek genel bütçeden gerekse katma bütçelerden bağımsız olarak yapılan bütçelere denilmektedir. Bu bütçeler yapı ve prensip itibarı ile özel bütçelere yaklaşmaktadır.
Özerk bütçeler modern maliye görüşünün bütçede bir yansıması daha doğrusu gerçekleştirme amaçlarından birisidir. Devletin ekonomik ve sosyal fonksiyonlarının gelişmesiyle devlete bağlı çeşitli iktisadi işletmeler çoğalmıştır . Bu işletmeleri gerek genel bütçenin gerekse katma bütçenin sert ve katı uygulama usulleri dışında daha çok ticari usullerle yeni piyasa düzenine göre hareket etmek zorunluluğu ortaya çıkarmıştır. Böylece söz konusu işletmelere genel bütçe veya katma bütçeler dışında özel bütçe prensiplerine göre özerk bütçe yapma imkanı sağlanmıştır.
Özerk bütçelerin özellikleri şunlardır;
- Genel ve katma bütçelerden ayrı düzenlenirler.
- Parlamentonun onayına bağlı değildir.
- M.U.K. artırma , eksiltme ve sair masraf kanunlarındaki formalitelere bağlı değillerdir.
- Sayıştay’ın denetimini gerektirmezler.
Özerk bütçeli kuruluşların iktisadi niteliği ağırlık kazandığından büyük çoğunluğunu Kamu İktisadi Teşebbüsleri (K.İ.T.) meydana getirir.
1- Kamu İktisadi Teşebbüsleri (K.İ.T.) bütçeleri:
Kamu İktisadi Teşebbüsleri (K.İ.T.) , İktisadi Devlet Teşekkülleri ve Kamu İktisadi Kuruluşlarından (K.İ.K.) oluşur. İktisadi Devlet Teşekkülleri (İ.D.T.) sermayesinin yarısından fazlası genel ve katma bütçeli idarelere ait bulunan ve iktisadi alanda ticari esaslara göre faaliyet gösteren girişimlerdir. Kamu İktisadi Teşebbüslerinin bütçelerini incelerken , teşebbüsler , müesseseler ve iştirakler şeklinde dört gruptan oluşur.
Teşebbüsler:
İktisadi alanda faaliyet gösteren ve sermayesinin yarısından fazlası devlete ait olan kuruluşlardır. Özel hukuk hükümlerine tabi olup sorumlulukları sermayeleri ile sınırlı olan bu teşekküller Mali ve idari özerkliğe sahiptirler.
Müesseseler:
Teşekküllerin işletmelerini birleştirerek meydana getirdikleri , sermayesinin tamamın devlete ait olan teşekküle bağlı ve tüzel kişiliğe sahip kuruluşlardır.
d- Mahalli İdare Bütçeleri:
Bir ekonomide bütün kamu hizmetlerinin Yalnızca merkezi bir örgüt tarafından gerçekleştirilemediğini biliriz . Türkiye’de de il, belediye ve köy halkının bölgesel ihtiyaçlarını karşılayan ve genel karar organları seçmenler tarafından seçilen kamu tüzel kişilerine Yerel Yönetim adı verilmektedir. Bu tanıma göre il düzeyinde ortak gereksinimleri karşılayan idarelere il özel idaresi , belediye halkının ortak hizmetlerini karşılayan kamu tüzel kişilerine belediye , köy çapında kamu hizmetlerini üstlenen kamu idarelerine köy adı verilmektedir.
İl özel idaresi , belediye ve köy bütçeleri mahalli idare bütçelerini oluşturmaktadır . Buna göre;
İl Özel İdaresi:
İl özel idaresinin karar organları Vali , İl Genel Meclisi ve İl Daimi Encümenidir. İl özel idare bütçesi aynı zamanda merkezi örgütün bir temsilcisi olan valiler tarafından hazırlanır . Bu yönüyle , il özel idareleri bütçeleri daha başlangıçta bir mali vesayet altına sokulmaktadır. Vali tarafından hazırlanan bütçe , il özel idaresinin hükümeti niteliğindeki , il daimi encümeninde daha sonrada parlamento niteliğindeki il genel meclisinde görüşülerek kabul edilir. Kabul edilen bu bütçe içişleri bakanlığına gönderilir. İçişleri bakanlığında , Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü Başkanlığında kurulan ve Milli Eğitim , Sağlık ,Bayındırlık ve Tarım Bakanlığı Temsilcilerinden oluşan Bir komisyon aracılığı ile incelendikten sonra Bakanlar Kurulunda karara bağlanır ve Cumhurbaşkanı’nın onayı ile yürürlüğe girer.
Belediye Bütçeleri:
İl , ilçe ve büyük köy çapında ortak ihtiyaçları gören belediyeler, Türkiye’de en önemli yerel idare türüdür. Belediyeler genel karar organları belediye başkanı , belediye meclisi ve belediye encümenidir. Belediye bütçesi , Belediye başkanı tarafından hazırlanır. Encümen ve belediye meclisinde görüşülüp kabul edildikten sonra idari vesayet gereği mahalli en büyük mülkiye memuru tarafından onaylanarak yürürlüğe girer.
Köy Bütçeleri:
Tütkiye’de köylerin karar organları muhtar, köy derneği ve ihtiyar meclisidir. Muhtar yürütme görevini köy derneği ve ihtiyar meclisi danışma ve karar organı olmak görevini üstlenmiştir. Köy bütçesi muhtar başkanlığındaki ihtiyar heyetince hazırlanır görüşülür ve onanmak üzere köyün bağlı bulunduğu ilçe yada ildeki mülkiye memuruna gönderilir onaydan sonra yürürlüğe girer.