Bulgaristanda Yatırım Fırsatları….
Fikri, Sınai,Ticari Mülkiyet Hakları
Yeni Patent ve Telif Yasasının kabülü ile ülkenin bu konuda uluslararası standartları tutturması sağlanmıştır. Bulgaristan, 1995 yılında ses kayıtları konusunda Roma ve Cenevre Konvansiyonlarına taraf olmuş, fikri mülkiyet haklarının ihlali durumlarını cezai açıdan soruşturmak ve suçluları cezalandırmak amacıyla ceza kanunlarında değişiklikler yapmıştır. 1995 yılı Aralık ayında Uluslararası Fonografi Endüstrisi Federasyonu taklit edilmiş ses kayıtlarının en önemli dağıtıcısı konumundaki bir Romen firma ile anlaşmış ve bu anlaşma ile söz konusu dağıtıcı firma yalnızca lisanslı ürünlerin dağıtımını üstleneceği konusunda teminat vermiştir. Ancak alınan tüm önlemlere rağmen video, kompakt disk, ve bilgisayar programları sahteciliği önemli bir sorun olmaya devam etmiştir. Bu ürünlerin ihracatı uluslararası pazarlarda sorunlar yaratmaktadır.
Dağıtım Kanalları
Perakendecilik
2016 yılının ilk çeyreğinde perakende piyasası olgunluk dönemine girmiş, iyi performans sergileyen projeler ile yeniden yapılanma ihtiyacı olan projeler arasında net bir ayrıştıma meydana gelmiştir. Geçen bir yıl içerisinde yeni ticari alanların açılmaması eskilerin daha etkin kullanımına gidilmesine zemin hazırlamıştır. 2016 yılı ilk çeyreğinde 7 bin metre karelik alanıyla piyasaya çıkan tek proje San Stefano Plaza olmuştur. Kısa vadede, piyasa doyum noktasında gerileme yaşandığı için yeni alış veriş merkezlerinin açılması beklenmemektedir. Yeni alanların kullanıma açılmamasından dolayı ülke genelinde 1000 kişi başına perakende alan 100 m² düzeyinde kalmaktadır. Plovdiv, 61 m²’yle sıralamanın sonunda, başkent Sofya ise 276 m² ile dördüncü sırada yer almaktadır. 2016 yılının ilk çeyreğinde faal AVM toplam alanı 718 bin m²’dir.
Artan rekabet, karlılık ve pazar payı ortamında, mevcut AVM’ler kendilerini ayırt edici özelliklerini ortaya çıkarmak ve sürdürmek durumundadırlar. Bunu aşağıdaki grafikle açıklamak mümkündür. Bu nedenle de kiracı bileşiminin iyileştirilmesi yönünde The Mall ve Mall of Sofia, en çok farklı kiracı ilavesi gerçekleşen AVM’ler olmuştur (sırasıyla % 5 ve % 3).
Ana caddelerdeki lokasyonlara olan talep güçlüdür. Ana talep moda ve ayakkabı, eczane, organik gıda sektörlerindeki perakendecilerden gelmektedir. Kiracıların ihtiyaçlarını giderecek alanların eksikliği Vitosha bulvarında 100-150 m²’lik alan kiralarının 46 EURO/m² düzeyinde istikrar sağlamasına neden olmaktadır. 2016 yılı başında yeni rekabetin olmaması AVM’deki üst sınıf alan kiralarının 28 EURO/m² düzeyinde dibe vurmasına neden olmuştur. İkinci sınıf alan kiraları ise 12-16 EURO/m² düzeyinde gerçekleşmiştir.
Sektördeki ana talep yüksek ve orta sınıf markaların piyasa paylarını güçlendirme çabalarından kaynaklanmaktadır. 2016 yılı ilk çeyreğinde Sport Depot, Terranova, H&M, Forever 21 yeni mağazalar açmıştır. 2015 sonunda REWE Group’a ait Penny Market süpermarket zinciri kapanmıştır. Alman grup, daha hızlı büyüyen ve Penny marketlerinin (toplam 49) nerdeyse yarısını satın alan Billa merketlerine odaklanmıştır. Schwarz Group’un parçası olan Kaufland ve Lidl marketleri de hızlı bir şekilde büyümüş, Carrefour ise piyasa pay kaybını devam ettirmiştir.
İnternet üzerinden satışlar, etkisi halen çok büyük olmasa da, Bulgaristan perakende sektörü büyümesine katkı sağlamaya devam etmektedir. İnternet üzerinden yapılan satışların toplam satışlardaki payı % 1 civarındadır. Ancak söz konusu satışlardaki % 14’lük büyüme perakende sektörü ortalamasını oldukça aşmaktadır. Son yıllarda akıllı telefon kullanımının yaygınlı dikkate alındığında ise söz konusu büyüme oranında düşüş yaşanmaması muhtemeldir.
Beklentiler: Büyük projelerin rekabeti Sofya ve diğer büyük kentlerde perakende sektörünün kapsamını genişletecektir. Diğer taraftan, yüksek ve orta sınıf markalar piyasaya canlılık getiren ana kaynak olmaya devam edecektir. Hızlı gelişen tüketici ürünleri sektörünün dönüşümü perakende sektörü gıda marketleri bölümüne baskısını sürdürecektir.
Franchising
Bulgaristan’da franchise zincirlerinin yarıdan fazlası son altı yılda pazara giriş yapmıştır, özellikle de 2007 ve 2008 önemli artış yaşanan yıllar olmuştur. Bu eğilim henahalklarının geliri arttıkça ve franchise modeli oturdukça daha da artacaktır. Bulgarlar uluslararası seyahat yaptıkça, uluslararası markaların tanınmışlığı ve buna bağlı olarak da yatırımcıların ilgileri de artmaktadır.
Son on yılda sektör çarpıcı bir biçimde değişmiştir. Pazarda daha çok çoklu birim ve alan geliştiriciler, satışları optimize etmek için daha yüksek teknolojili yollar ve süregelen durgunluktan etkilenmiş daha zayıf işletmeler bulunmaktadır. Aynı zamanda franhcising her zamanki piyasa zorluklarına hedef olmaktadır; geçici heves, değişen trendler ve zevkler. Bulgaristan’da uluslararası ve yerel olmak üzere en çok gıda sektörü franchise modeli yaygındır. Küresel ortamda durgunluk, pek çok uluslararsı zincir genişlemesine ket vururken, Bulgaristan’da bu süreç işlememiştir.
Bulgaristan perakende sektörü, franchise mağazalarında olağan bir şekilde sunulan ve uluslararası boyutta satılan pek çok ürün ve hizmete hazırdır. Bulgaristan’daki tüketiciler, kaliteli ürün, uygun fiyat ve iyi hizmet bileşimini sunan perakendeciler aramaktadır. Yerli girişimciler de pazarlama ve yönetim uzmanlığı kazanmaya isteklidirler. Yerel kanunlar yabancı franchise sunucular için oldukça yumuşak ve uyumludur. Franchise girişimi için özel bir kayıt veya devlet izni gerekmemektedir.
Sektör ile ilgili başlıca internet kaynakları:
Franchising fuarı: http://franchising.bg/expo/index_en.html
Bulgaristan’da franchise olanakları: www.franchising.bg