İşletmelerin başabaş üretim düzeyinin hesaplanmasında grafik yöntem, matematiksel (cebirsel) yöntem ve deneme – yanılma yöntemi olmak üzere üç yöntem kullanılabilir.

Grafik Yöntemi

Doğrusal başabaş analizinin dayandığı varsayımlar göz önüne alındığında, değişken giderlerin üretim miktarının; satış hasılatının da satış miktarının doğrusal fonksiyonu olduğunu kabul etmek, başabaş noktasının hesaplanmasını sağlayacaktır.

Şekil 4.2’de üretilen ve satılan miktarı yatay eksende, gelirler (hasılat) ve giderler (maliyet) dikey eksende gösterilmektedir. Sabit giderler, kapasite kullanımı ne olursa olsun değişmediğinden, yatay eksene paralel olarak çizilmektedir. Değişken giderler, üretim miktarıyla aynı oranda değiştiğinden, başka bir ifadeyle tüm üretim seviyelerinde birim başına değişken giderlerin sabit kalacağı varsayıldığından başlangıç noktasından geçen bir doğru olarak çizilir. Toplam gider doğrusu, sabit gider doğrusunun başladığı noktadan başlamak üzere çizilmekte ve sabit giderlerle değişken giderler toplamını göstermektedir. Şekilde toplam giderlerin toplam gelirleri kestiği üretim miktarında işletme başabaş noktasına ulaşmış olacaktır. Bu üretim düzeyinde işletmenin gelirleri ile giderleri birbirine eşit olmaktadır. Bu üretim miktarının altındaki üretim düzeylerinde işletme zarar ederken, üzerindeki üretim düzeylerinde kâr elde edecektir.

Matematiksel (Cebirsel) Yöntem

Başabaş analizinin varsayımları altında, bir işletmenin değişken giderlerini üretim miktarının; satış hasılatını da satış miktarının doğrusal fonksiyonları olduğu kabul edildiğinde, kâra geçiş noktasını hesaplamak kolaylaşır. Kâra geçiş üretim düzeyi, toplam giderlerle toplam gelirlerin eşit olduğu üretim düzeyi olacaktır. Bu nokta da ne kâr ne de zarar vardır.

Matematiksel olarak başabaş noktasını ya üretim hacmi (adet) olarak ya da satış tutarı olarak (TL) cinsinden hesaplamak mümkündür.

Başabaş Noktasının Miktar Olarak Hesaplanması: Başabaş (kâra geçiş) noktasında işletmenin giderleri gelirlerine eşit olacağı düşünüldüğünde;

F + (V x Q) = P x Q eşitliğini yazmak mümkün olur. Eşitlikte;

F = Sabit giderler
V = Birim başına değişken gider
P = Birim satış fiyatı
Q = Başabaş noktası için üretilmesi ve satılması gereken miktarı göstermektedir.

Başabaş noktasına ulaşılması için üretilmesi ve satılması gerekli miktar, yukarıdaki eşitlikten faydalanılarak aşağıdaki gibi yazılabilir:

Yukarıdaki eşitlik yardımı ile bulunacak başabaş noktası, ne kârın ne de zararın olduğu üretim miktarını verecektir. Ancak işletmeler başabaş üretim düzeyinde değil daha fazla üretim yaparak kâr elde etmeyi isterler. Başabaş üretim düzeyinde üretim, pazara ilk girildiğinde ya da kötü ekonomik koşullarda kısa süreli olarak düşünülen bir üretim düzeyidir. Yukarıda verilen eşitliği aşağıdaki gibi yazmak mümkündür:

P x Q – ( F + V x Q) = 0

Kârın sıfır değil de istenilen bir düzeyde olması durumunda gerekli üretim düzeyi Q _k ise;

P x Q – ( F + V x Q) = Kâr

olur.

Başabaş Noktasının Satış Değeri Olarak Hesaplanması: Başabaş noktası birim olarak hesaplanabileceği gibi satış değeri cinsinden de hesaplanabilir. Başabaş noktası satış tutarı olarak hesaplanmak istenildiğinde aşağıdaki eşitlikten yararlanılabilir:

Eşitlikte;

S _b = Satış tutarı cinsinden başabaş noktası
F = Toplam sabit giderler
V = Toplam değişken giderler
S = Toplam Satışlar.

Başabaş noktasını satış tutarı şeklinde hesaplamanın diğer yolu da; S _b = Q x P eşitliğinden yararlanmaktır. Başabaş noktasının üretim miktarı açısından değeri (Q) biliniyor ise bu hacim birim satış fiyatı ile çarpılarak başabaş noktasının değeri satış tutarı şeklinde bulunabilir.

Deneme Yanılma Yöntemi

Başabaş noktası, üretim miktarı, toplam değişken giderler, toplam sabit giderler ve kâr arasında ilişki kurularak deneme yanılma yoluyla da hesaplanabilir. Bu yöntem daha çok, elde edilmesi gerekli kâr miktarının hesaplanmak istenmesi durumunda tercih edilmekte, bunun dışında başabaş noktasının cebirsel yolla hesaplanması daha çok tercih edilmektedir. Çünkü formül yoluyla hesaplama, deneme yanılma yoluyla yapılacak hesaplamadan daha az zaman almaktadır.

Saray A.Ş. için aşağıdaki veriler ışığında başabaş noktasını hesaplamaya çalışalım.

Üretilen büro mobilyası sayısı: 150 – 250 adet
Birim başına satış fiyatı: 1.500.000.000 TL
Birim başına değişken gider: 900.000.000 TL
Sabit giderler: 120.000.000.000 TL

.